«Девону луғотит турк» асаридаги от лексемаларнинг семантик, функционал ва услубий хусусиятлари

Ushbu doktorlik dissertatsiyasida Mahmud Qashqariyning «Devonu lug'otit turk» asaridagi ot leksikalarining semantik, funksional va uslubiy xususiyatlari chuqur tahlil qilingan. Tadqiqotda ushbu qadimiy asarning tilshunoslikdagi o‘rni, undagi ot leksikalarining tarixiy-etimologik, semantik, funksional-semantik, stilistik va lingvokulturologik jihatlari ilmiy asosda yoritilgan. Zamonaviy o‘zbek tilshunosligida «Devon» lug‘ati va undagi ot leksikalarining o‘rganilish holati tahlil qilinib, mavzuga oid tadqiqotlar yakunlari umumlashtirilgan. Tadqiqotning ilmiy yangiligi shundan iboratki, «Devon» asarida qo‘llanilgan ot leksikalarining semantik rivojlanish qonuniyatlari, ulardagi ma’no o‘zgarishlari (kengayish, torayish) aniqlangan. Shuningdek, ot leksikalarining boshqa qadimiy turkiy tillar va zamonaviy o‘zbek tili bilan qiyosiy-semantik va etimologik jihatdan o‘ziga xos aloqadorliklari ochib berilgan. Tadqiqotning amaliy natijalari shundaki, unda olingan xulosalar va tavsiyalar o‘zbek tilshunosligida leksikologiya, dialektologiya va stilistika kabi yo‘nalishlarni yanada chuqurlashtirishda, shuningdek, oliy o‘quv yurtlarida darslik va qo‘llanmalar tayyorlashda muhim manba bo‘lib xizmat qiladi.

Asosiy mavzular

• «Devonu lug‘otit turk» asarining tilshunoslikdagi o‘rni va ahamiyati: Tadqiqotda «Devonu lug‘otit turk» asarining jahon va o‘zbek tilshunosligidagi o‘rni, uning ilmiy-tarixiy ahamiyati, Mahmud Qashqariyning tilshunoslikka oid asarlari va tadqiqotlar tahlil qilingan. Muallif asarning milliy-madaniy merosimizdagi o‘rni va jahon turkiy-shunosligidagi tutgan o‘rni haqida to‘xtalgan.
• «Devon»da ot leksikalarining semantik xususiyatlari: Ushbu qismda «Devon» asarida qo‘llanilgan ot leksikalarining semantik tahlili asosida ularning ma’no rivojlanishidagi o‘zgarishlar (kengayish, torayish), shuningdek, ulardagi semantik aloqadorliklar (sinonimiya, antonimiya) aniqlangan. Ot leksikalarining semantik guruhlarga ajratilishi hamda ularning ma’naviy-madaniy kodlar bilan bog‘liqligi o‘rganilgan.
• «Devon»da ot leksikalarining funksional va uslubiy xususiyatlari: Tadqiqotning ushbu qismida ot leksikalarining funksional-semantik, stilistik va lingvokulturologik jihatlari tahlil etilgan. Xususan, ot leksikalarining metafora, metonimiya, sinekdoxa, enantiosemiya kabi hodisalar bilan bog‘liqligi, ularning til va tafakkurdagi o‘rni, shuningdek, milliy-madaniy qadriyatlarni aks ettirishdagi roli ko‘rib chiqilgan.
• Tadqiqotning ilmiy yangiligi va amaliy natijalari: Dissertatsiyada keltirilgan ilmiy yangiliklar hamda amaliy natijalar asoslanadi. Tadqiqot natijalari O‘zbekiston Respublikasi FVL va texnologiyalarini rivojlantirish davlat dasturlari, shuningdek, ta’lim tizimi uchun muhimligi ta’kidlangan.