Бошланғич синф ўқиш дарсларида халқ оғзаки ижодини ўрганиш орқали ўқувчилар нутқини ўстириш метосикаси

Ushbu kitobda maktabgacha va boshlang'ich ta'lim fakulteti boshlang'ich ta'lim va sport tarbiyaviy ish ta'lim yo'nalishi 401-guruh talabasi Sultonova Jumagulning "Boshlang'ich sinf o`qish darslarida xalq og'zaki ijodini o`rganish orqali o`quvchilar nutqini o`stirish metosikasi" mavzusidagi bitiruv malakaviy ishi tahlil qilingan.

Asosiy mavzular

KIRISH: Mazmuning dolzarbligi O`zbekiston Respublikasining "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” va «Ta`lim to`g`risida»gi Qonuni O`zbekiston istiqbolini yaratishga qodir yangi avloddan ilg'or dunyo hamjamiyatida o`zining bilimi, aql-idroki bilan mustahkam o`rin egallay oladigan barkamol mutaxassislar tayyorlash zaruratini o`rtaga qo`ydi. Respublikamiz xalq xo`jaligining barcha tarmoqlarida davlat tilida jahon o`lchovlariga muvoffiq tarzda ish yurita olish, milliy qadriyatlar va ma`naviy-madaniy fazilatlarga amal qilish O`zbekiston mustaqilligini va istiqbolini ta`minlashning muhim omilidir. Shunga ko`ra, bo`lg`usi avlodni mustaqil va ijodiy fikrlashga odatlantirish, o`z fikirlarini og'zaki va yozma shakllarda to`g`ri va ravon ifodalashga o`rgatish boshlang'ich ta'limning muhim vazifasi bo`lib qoldi. Bu vazifani amalgam oshirishda bevosita o`qish darslari ham mas`uldir. O`qish darslari ta`lim-tarbiya jaryonining markazi hisoblanadi. Shuning uchun ham davr talabiga mos ravishda komil insonni tayyorlashda o`qish mashg`ulotlarining o`rni katta ekanligi ta`lim sohasida faoliyat yuritayotgan barcha ilm ahliga va metodistlarga ma`lum. Boshlang`ich ta`limda o`qish darslariga alohida ahamiyat qaratiladi va o`qituvchining zamon talabiga mos ravishda dars o`tishi talab etiladi. 2010- yilda tasdiqlangan "Umumiy o`rta ta`limning Davlat standarti"ga muvofiq ravishda tuzilgan boshlang'ich sinf ona tili ta`limi tarkibiga kiruvchi o`qish dasturi 11 yil davomida takomillashtirib borilmoqda. Boshlang'ich sinf o`qish darsliklarining yangi avlodlari yaratilmoqda. Ular tarkibiga kiritilgan badiiy matn ustidagi ishlar sifat jihatidan takomillashtirilmoqda. Jamiyatimiz shiddat bilan olg`a borayotgan va muttasil ravishda yangilanib borayotgan bir zamonda o`qish predmeti bo`yicha o`qitish metodlarini bugungi davr talablari asosida qayta nazardan o`tkazish va takomillashtirish bugungi kunning dolzarb masalalaridan biridir. Millatning ma`naviyatini uning tarixi, o`ziga xos urf-odat va an'analari, hayotiy qadriyatlari o`qish darslarida o`rganiladigan xalq og'zaki ijodi namunalarida o`z aksini topadi. Bu borada o`qish darslari katta masuliyatli vazifalar yuklatiladi. Ma`lumki, o`qish darslari faqat pedagogik maqsadlarga xizmat qiluvchi fan bo`libgina qolmay, umumiy o'rta ta'lim maktablarida o`qitiladigan boshqa fanlar singari, o`quvchilarga birinchi navbatda bilim beradi, ya`ni ko`p asrli o`zbek xalqining boy madaniyati tarixi bilan, xalq og'zaki ijodida o`z ifodasini topgan xalq va mamlakat tarixi bilan tanishtiradi, adabiyotning fan sifatidagi o`ziga xos tomonlari haqida amaliy tasavvur hosil qiladi. Aniqroq aytganda, boshlangich sinf o`qish darslari umumta'lim maktabida bilimlarni egallash uchun poydevor yaratadi. Boshlang'ich ta`lim davlat ta`lim standartining sinfda o`qish va sinfdan tashqari o`qish dasturi mazmunida: “Sinfda va sinfdan tashqari o`qish dasturining mazmuni kichik yoshdagi o`quvchilarda imon- e'tiqod tuyg'ularini shakllantirish, vatanga muhabbat uyg'otish, o`zligini tanish orqali olamni tanishga yo`llash maqsadlariga xizmat qiladi. o`qish bolalarning nutq boyligini oshirish, adabiy-estetik tafakkurini kamol toptirish, mustaqil fikrlashga o`rgatishning muhim omilidir. Shuning uchun ham boshlang'ich ta`lim tizimida muhim o`quv predmeti ta`lim berish, kamol toptirish va tarbiyalash vositasi hisoblanadi”¹,- deb ta`kidlab qo`yilgan. Bu maqsadga erishishda boshlang'ich sinf o`qish kitobiga kiritilgan badiiy adabiyot namunalari muhim o`rin tutadi. Ma`lumki, yozma adabiyotning maydonga kelishida muhim manba bo`lgan o`zbek xalq og'zaki ijodi dunyodagi eng boy og'zaki ijodlardan biri bo`lib, ko`plab doston, afsona, rivoyat, ertak,masal, qo`shiq, maqol, topishmoq singari asarlarni o`z ichiga oladiki, ularda, bir tomondan, xalq tarixi, maishiy madaniyati, urf-odatlari va h.k. o`z aksini topgan bo`lsa, ikkinchi tomondan, shu asarlar xalqni, ayniqsa, yosh avlodni milliy an'analar ruhida, shuningdek, vatanparvarlik, erkparvarlik, to`g`rilik, mehnatsevarlik ruhida tarbiyalab kelgan. Shuning uchun ham yozma adabiyot bilan birga umumiy ta`lim maktablari o`quvchilariga o`zbek xalq og'zaki ijodining eng yaxshi namunalari haqida ma`lumot beriladi. Xalq og'zaki ijodining janr xususiyatlaridan kelib chikib, ularning syujet iva badiiy xususiyatlari ustida ishlash usullarini takomillashtirish davr talabidir.
Mavzuning o`rganilish darajasi.: Xalq og'zaki ijodini o`rganish o`rqali o`quvchilarning ifodali o'qish malakasini takomillashtirish bo`yicha metodist olimlar aynan ilimiy izlanishlar olib borishgan bo`lmasalar-da, lekin shu mavzuga yaqin ishlari bo`yicha ilmiy izlanishlar olib borishgan. Boshlang'ich sinflarda mazkur muammo bo`yicha metodist olimlar, jumladan, professor, K.Qosimova, S.Matchonov, X.G'ulomova, SH.Yo`ldosheva, SH.Sariyevning «Ona tili o`qitish metodikasi» (Т., «Noshir», 2009), boshlang`ich sinflarda o`qish darsliklariga ishlangan metodik qo`llanmalarda² - boshlang'ich sinf o`qish kitobiga yozilgab "1-sinfda o`qish darslari”, “2-sinfda o`qish darslari,
Tadqiqot ob'ekti.: Boshlang'ich sinf o`qish darslarida xalq og'zaki ijodi namunalari: maqollar, matallar, topishmoqlar, ertaklar, tez aytishlar.
Tadqiqot metodi.: Kuzatish, tahlil, so`rovnoma, tajriba-sinov.
Tadqiqot maqsadi: Boshlang'ich sinf o`qish darslarida xalq og'zaki ijodi namunalarini o`rganish metod va usullarini ishlab chiqish orqali o`quvchilarning nutqini o`stirish.
Tadqiqot vazifasi: yuqoridagi maqsaddan kelib chiqqan holda quyidagi masalalarni hal etadi : - boshlang'ich sinf o`qish darslarida xalq og'zaki ijodi namunalarini o`rganish orqali o`quvchilar nutqini o`stirishning hozirgi ahvolini tahlil qilish; -boshlang'ich sinf o`qish darslarida xalq og'zaki ijodi asarlari ustida ishlash orqali o`quvchilar nutqini o`stirish usullarini takomillashtirish; boshlang'ich sinflarda xalq og'zaki ijodi asarlari ustida ishlash orqali o`quvchilar nutqini o'stirish usullarini tajriba-sinovdan o`tkazish va tajriba natijalarini umumlashtirib xulosalash, metodik tavsiyalar ishlab chiqish.
Tadqiqotning ilmiy-amaliy yangiligi.: -Boshlang'ich sinf o`qish darslarida o`rganiladigan xalq og'zaki ijodi namunalari matni ustidagi ishlar orqali o`quvchilarning ifodali o'qishga yo`naltirildi; -Ertak matni tahlilida uning syujeti, badiiy tasvir vositalari, tili ustida ishlash, ertakni qismlarga bo`lish, reja tuzish, ertak qahramonlariga tavsif berishga o`rgatish orqali o`quvchilarning ifodali o'qish usullarini ishlab chiqildi. - Masal, topishmoq, maqol ustida ishlash orqali o`quvchilarning ifodali o'qish metodikasi ishlab chiqildi.
Bitiruv malakaviy ishning tarkibi.: Ish kirish, ikki bob, xulosa va adabiyotlar ro`yxatidan tarkib topgan.
BIRINCHI BOB: Boshlang'ich sinf o`qish darslarida xalq og'zaki ijodini o`rganishorqali o`quvchilar nutqini o`stirishning ilmiy-metodik asoslari 1.1. Xalq og'zaki ijodi va uning ta`limiy-tarbiyaviy ahamiyati Xalq og'zaki ijodining eng boy va rang – barang janirlaridan biri - ertakdir. Ertaklarning ijtimoiy kelib chiqishi uzoq o`tmshga, ota – bobolarimiz zamonasiga borib taqaladi. Ertaklar oldin og`zaki tarzda avlodan-avlodga o`tib kelgan bo`lsa, yozuv paydo bo`lgach ikki xil shaklda: ham og`zaki, ham yozma shaklda bizgacha yetib kegan. Etaklar insoniyatning bitmas tugallmas madaniyati xazinasi sifatida bundan kryin ham yashayveradi. Ertaklar boshqa janrlardan o`ziga xos xususiyatlari bilan farqlanadi. Unda xalq hayoti, kurashi dunyoqarashi, urf-odatlari, hayotiy tajribalari o`z ifodasini topadi. Ertaklar xalq hayoti bilan juda yaqindan bog`langanligi uchun unda insonlarning ahloqiy va ma`naviy qiyofasi yoritiladi. Ertakning yana bir xususiyati badiiy umumlashmalarning ixcham, jonli va yuksak badiiy ifodalar orqali ta`sirlanishidir. Ularda ko`pincha qahramonlar nomi berilmaydai, ular boy, kambag`al, saxiy, hassis, shaxzoda kabi nomlanadi. Bu ertakda qanday g`oya ilgari surilayotganini oydinlashtirib turadi. O`zbek xalq ertaklari mazmuni tematikasi va poetic xususiyatlari va ularda ko`tarilgan muommolarga ko`ra quyidagi turlarga bo`lib o`rganiladi: 1) Majozli ertaklar; 2) Sehirli ertaklar; 3) Maishiy ertaklar. Tabiat olami bilan bog`liq ertaklar ham kichkintoylarga katta quvonch bag`ishlab keladi. Bolalar bepayon, go`zal, musaffo, dalalar, o`rmonlar, baland tog`lar, tezoqar daryo anhorlar bilan yaqindan tanishadilar, ulardan zavqlanadilar. Tabiat manzarasining tasvirlanishi asarning his hayajon ta`sirini kuchaytiradi, hamda bolalarda hayotga muhabbatini oshiradi, ularning his tuyg'ularini uyg'otadi. "Quyoshbobo nurlari”, “Uzun terak”, “ Shamol- botir”, “Qish ertagi" (2-sinfda), 4- sinfda Ollayorning "Rangin qorlar" ertaklari bunga misol bo`ladi. Majoziy, ya`ni hayvonlar haqidagi ertaklar juda qadim zamonda yaratilgan, ularda kuchlilar kuchsizlarni qanday qilib ranjitgani, azop bergani kabilat hikoya qilinadi. Ba'zan kuchsiz hayvonlar kuchli hayvonlarga chap berib qutilib qoladilar,
Sehrli ertaklarning yuzaga kelishi: Sehrli ertaklarning yuzaga kelishi ibtidoiy jamiyatdga borib taqaladi. Ma`lumki, ibtidoiy inson o`ziga noma`lum bo`lib ko`ringan tabiat hodisalari oldida talvasaga tushgan, har qadamda uchraydigan xavf-xatarlar uning ruhiyatiga ta`sir qilgan. Ibtidoiy inson ularni o`zich izoxlashga majbur bo`lgan. Natijada ibtidoiy dunyoqarash, dastlbki fikr muloxazalar, miflar, afsona va ertaklar yuzaga kelgan. Sehrli ertaklardagi har bir epizod qahramonlarining hatti – xarakatlari sehr- jodu, mo`jiza, umuman olganda hayoliy obrazlar bilan bo`glanadi. “Urto`qmoq", "Oltin tuyoqli kiyik", "Zumrad bilan Qimmat” ertaklari sehrli ertaklar sanaladi.
Qahramonlikni hikoya qiluvchi ertaklar:: "Uch og'a ini botirlar", "Alpomish”, “Mitti polvon" kbilardir. Sehrli afsonaviy ertaklarda, asosan, insonlar hayoti ularning tabaitgga munosabat dunyoqarashi, orzu umidlari ifodalanadi. 2 – sinf “O`qish kitobi" da berilgan “Uch to`qmoq
Xulosa qilib aytganda: Xulosa qilib aytganda, ertak o`rganish darslarida o`quvchilarning bilimini boyitish, o`qish ko`nikmalarini takomillashtirish, og`zaki nutqini o`stirish, shaxsini tarbiyalash, badiiy adabiyotga qiziqish uyg`otish muhim vazifalardan sanaladi.
I.2. Boshlang'ich sinf o`qish darslarida masallarni o`rganish jarayonida o`quvchilar nutqini o`stirish usullari: Ma`lumki, tarbiya ko`proq ta`lim jarayonida berib boriladi. Bolalarga maktabga kelgan kunidan boshlab, bilim olishga havas tuyg`usi shakllantiriladi. Ularda asta-sekin bilim olishga ehtiyoj paydo bo`ladi va bu orqali o`kuvchilar ma`naviy ozuqa ola boshlaydilar. Bu bilan bolada kelajakka intilish, orzu-havas, mehnatga chanqoqlik, xayru ehsonda sofdillik, ona-Vatanga mehr-muhabbat, fidoyilik, milliy g`urur, matonat, mehr-oqibat, do`stlik, ezgulik kabi yuksak hislar paydo bo`ladi. Jumladan, masal janridagi asarlar ham boladagi qo`pollik, qo`rslik, yolg`onchilik, yalqovlik, beparvolik kabi illatlarni bartaraf etishda yordam beradi. Lekin amaldagi boshlang'ich sinf "O`qish kitobi" darsliklarida masal janriga kam o`rin berilgan. Vaholanki, bola tarbiyasida masalning o`rni beqiyosdir. Masaldagi qissadan hissa o`quvchi matndagi e`tibordan chetda qoldirgan, yuzaki o`qib o`tib ketgan, yaxshi anglashga harakat qilmagan o`rinni, bo`shliqni to`ldiradi. 3-sinf "O`qish kitobi”dan o`rin olgan "Qaysar buzoqcha” (O. Qo`chqorbekov) masali oilasi, o`rtoqlari, do`stlaridan ajralib, yomon yo`llarga kirib qolgan, oqibatda ko`ngilsiz holatlarga tushib qolgan bolalarni tarbiyalashda katta ahamiyatga ega. Ushbu masaldagi asosiy xulosa masal oxirida berilgan qissadan hissada, ya`ni ota-bobolarimiz yaratib, bizga nasihat sifatida qoldirgan “Bo`linganni bo`ri yer” hikmatida o`z ifodasini topgan. Bu hozirgi kunda maqol tusini olgan. SHoir esa bundan juda ustalik bilan foydalangan. "CHumoli va Tipratikan” masali esa nasriy turga mansub bo`lib, unda CHumoli timsoli orqali bolalar halollikka o`rgatiladi, har bir narsani, u katta yoki kichik bo`lishidan qat`iy nazar, so`rab olishga, egasining ruxsati bilan foydalanishga da'vat etiladi. Masalni o`qishda bolalar Tipratikan timsoliga tanqidiy nazar bilan yondashadilar, agar o`zining hayotida biron-bir shunday holat-voqea yuz bersa, uni boshqa takrorlamaslikka o`rganadilar. Masalning, avvalo, ixchamliligi, tilining qisqa va lo`ndaligi, soddaligi, o`tkirligi va xalqchilligi bola hissiyotiga qattiq ta`sir qiladi. Bular o`quvchilar nutqini o`stirishda ham muhim material hisoblanadi. Masal qahramonlarining xatti-harakatlari, fe`l- atvorlari, nutqiy o`ziga xosliklari o`quvchining diqqatini o`ziga jalb qiladi. 2-sinf "O`qish kitobi”da berilgan "O`roq va Kombayn" masalida o`roq va kombayn asar qahramonlari qilib olingan. Ularning munozarasi orqali texnikaning afzalligi: kam vaqt sarflab, samarali natijaga erishish mumkinligi hamda ularning ahil bo`lib, birgalikda mehnatga bel bog`lashlari kabi g`oyalar ilgari suriladi. Oddiy predmetlar tilga kiradi. Insonlar tomonidan aytiladigan texnika va ish qurollari haqidagi gap-so`zlar bevosita predmetlar tilidan beriladi. 3-sinf "O`qish kitobi”da "Qaysar buzoqcha” (O. Qo`chqorbekov), “CHumoli va Tipratikan”, “O`jar Toshbaqa” (H. Yoqubov), “CHayondan so`radilar” kabi masallar joy olgan. Bu masallarning qahramonlari ham hayvonlar: buzoqcha, chumoli, tipratikan, toshbaqa, chayon. Majoziy qahramonlarni tanlashda ham yozuvchi har bir hayvonning xususiyatidan kelib chiqadi. Masalan, buzoqchalar arqondan bo`shatib yuborilsa, shataloq otib, uzoq-uzoqlarga ketib qoladi. Qaysar buzoqcha ham to`dasidan ajralib, bo`riga duch keladi, ya`ni ko`ngilsiz voqea yuz beradi. Buzoqcha orqali onaasidan uzoqlashib ketgan bolalar, vatanidan yiroqda turli kulfatlarga duch kelayotgan kishilar nazarda tutilgan. "CHumoli va Tipratikan” masalidagi majoziy qahramonlar ham aslida jamiyatimiz a`zolaridir. CHumoli hayotdagi halol, pok, to`g`riso`z insonlar bo`lsa, tipratikan o`g`ri, qallob birovning ustidan kuladigan kishilardir. "O`jar Toshbaqa
2.5. Boshlang`ich sinf o`qish darslarida xalq maqollarini o`rganish jarayonida o`quvchilar nutqini o`stirish: Boshlang'ich sinf o'quvchilari o`zbek xalqi o`zining ota-bobolari tomonidan yaratilgan maqollarni o`qib, ularning donishmandligidan voqif bo`ladilar. Maqollar ma`nosi ustida ishlash, ularni hayot bilan bog 'lash natijasida axloqiy sifatlarni: vatanparvarlik, mehnatsevarlik, bilim olish va hunar o`rganish orqali vatan taraqqiyotiga hissa qo`shish, nutq madaniyatiga rioya qilish fazilatlarini egallaydilar. O`qish ko`nikmalari takomillashadi. Xalqi bilan faxrlanish tuyg'usi o'sadi. Quyida maqol o'tish darsi namunasini keltiraman:
Mavzu. So`z ko`rki – maqol: Darsning maqsadi. Ta'limiy: Dono xalqimiz tomonidan yaratilgan hikmatlarning inson kamolotidagi xizmatini o`quvchilarga yerkazish. Maqollarning mavzusi, ... haqida ma`lumot berish. Tarbiyaviy: O`quvchilarda Vatanni qadrlash va vatanparvarlik tuyg'usini; til odobi, nutq madaniyatini egallashga, ilm olishga havas uyg`otish. Mehnatsevarlik yaxshi turmush garovi ekanini anglashlariga erishish. Rivojlantiruvchi: Nutqlarini maqollar bilan boyitish. Maqollar ma`nosini o`z so`zlari bilan, o`qigan asarlari, ko`rgan-kuzatganlari asosida izohlash ko`nikmalarini o'stirish. Metod: Izohli o`qish metodi, izlanish, “Aqliy hujum" metodi, "Tarmoqlash". Shakl: Jamoa, guruh bilan ishlash. Jihoz: Maqollar yozilgan plakat Nazorat: O`quvchilarning bilimlari savol-javob, mustaqil ishlar orqali aniqlanadi, faolligi kuzatilib, hisobga olib boriladi. Baholash: O`quvchilar reytingi dars oxirida e`lon qilinadi. Darsning borishi. Dars bosqichli izchillik tamoyili asosida 4 bosqichda tashkil qilinadi. 1- bosqich. Tashkiliy qism. (2-3 daqiqa) 2- bosqich. O`tilgan mavzu ustida ishlash. (7-10 daqiqa) 1. Xalq qo`shiqlarini yod ayttirish. ("Yomg`ir yorug` kuning bo`ladi", "Qurbaqa", "Alla", "Qaldirg `och" va hokazolar) Xalq qo`shiqlaridan namunalar: Qaldirg'och g`och-g`och, Eshigingni och-och. Eshigingni ochmasang, Pista-bodom sochmasang, Osh-qatig `ing icharman, Cho`lga qarab qocharman. Laylak keldi, ilon, qoch, Bola-chaqang olib qoch. Yangi to`ning kiyib qoch, Eski to`ning tashlab qoch. 2. "Qurbaqa" qo`shig `ini ifodali yod aytish musobaqasi. 3. "Qurbaqa" qo`shig`i matni yuzasidan suhbat. *Qurbaqa bilan kim suhbatlashdi? *U qurbaqadan nimalar haqida so`radi? *Nima uchun oyig `i, ko`zi haqida so`radi? *Qurbaqa nima deb javob berdi? *Siz nima deb o`ylaysiz? Qurbaqa savollarga to`g`ri javob berdimi? *Siz qanday xulosaga keldingiz? (Oyoqyalang yurish oyoqning beso`naqay o`sishiga olib keladi. Ko`zni avaylash kerak. Shunda ko'zoynakkar ehtiyoj bo`lmaydi.) 4. "Qurbaqa" qo`shig`ini rollarga bo`lib o`qitish. 5. "Kim tez va to`g`ri joylashtiradi?” o`yini . Topshiriq. Qo`shiq bandlarini tartib bilan joylashtiring. (Vaqt 1 daqiqa.) Guruhlarga kartochkalarga ikki qatordan qilib yozilgan qo`shiqni beradi. Kim birinchi tartiblashtirib, o`qib bersa shu g`olib bo`ladi. 50
IKKINCHI BOB BOYICHA XULOSALAR: 1.Ertak o`qish darslarida aqliy hujum, izohli o`qish, badiyy vositalarni izohlar, qayta hikoyalash "Eng yaxshi ertak aytuvchi” konkurslarini tashkil etish kabi ishlar o`quvchilar nutqini o`stirishga xizmat qiladi. 2. Masal janrida rollarga bo`lib oqish, sahnalashtirish, qissadan hissa yod oldirish o`quvchilar nutqini o`stiradi. 3. Xalq qo`shiqlarini o`rganishda qo`shiq kuylash va qo`shiq aytish musobaqasi, maqollarning mavzusini tarmoqlarda ifoda etish, "Maqolni davom ettir" o`yini, "Kim tez va to`g`ri joylashtiradi?" o`yini, topishmoq, qo'shiq, maqollar o`quvchilarning aqliy o'sishiga va nutqiga katta ta'sir ko'rsatadi. 4. Noan'anaviy tashkil qilingan xalq og'zaki ijodini o`qish darslarii o`quvchilarning asar matnini tushunib o`qish, qahramonlariga tavsif berish, qismlarga bo`lib tahlil qilish, reja tuzish ko`nikmalari rivojlantirish bilan bir qatorda asar yuzasidan mustaqil fikrlash, o`zi ijodiy ertak yaratish malakalarini shakllantiradi, nutqini o`stiradi.
Boshlang'ich sinf o`qish darslarida xalq og'zaki ijodini o`rganish orqali o`quvchilar nutqini o`stirish bo`yicha tajriba-sinov ishlari: Tadqiqot mavzusi yuzasidan dastlab metodik adabiyotlar, boshlang'ich sinf davlat ta`lim standarti, ona tili dasturlari va maktab darsliklari o`rganildi. So'rovnoma savollari tuzilib, unda xalq og'zaki ijodini o`rganish darslarini tashkil etishning ahvoli aniqlandi. So'rovnoma Toshkent shahridagi 13 ta o`qituvchidan olindi. Yuqorida ertak, masal, topishmoq, qo`shiq va maqollarni o`rganish bo`yicha tavsiya etilgan dars namunalari Toshkent shahri Shaxontahur tumanidagi 84- maktabda 34-maktabda tajriba sinov ishlari o`tkazildi. Tajribada 4-sinflardan jami 65 o`quvchi ishtirok etdi. Tajriba natijalari quyidagi ko`rsatkichda ifoda etdik: Biz taklif etgan tavsiyalar, usullar asosida mashg`ulotlar tashkil qilindi. Bu bosqishda quyidagi tajriba-sinov ishlari amalga oshirildi: 1. O`qituvchi va o`quvchilar faoliyati doimiy kuzatildi. 2. Dars ishlab chiqilgan tavsiyalar asosida tashkil qilindi. Maxsus tavsiyalar asosida o`tkazilgan pedagogik tajribaning natijalari quyida keltirilgan va tahlil qilingan. Pedagogik tajriba boshlanishidan oldin tanlab olingan sinov sinflardagi o`quvchilarning bilimi, o` qish ko`nikmalari, lug`at boyligi, bog`lanishli nutqi bilan oddiy sinflardagi o`quvchilarning bilimi, o`qish ko`nikmalari, lug`at boyligi, bog`lanishli nutqi o`rtasida katta farq yuzaga keldi. Bular og'zaki savol- javob, test nazoratlari, yozma ishlar natijalarida sezildi. Eksperiment sinflardagi o`quvchilarni xalq og'zaki ijodi janridagi asarlar matni ustida ishlash ko`nikmalari asosida olgan baholarini keltiramiz.
Umumiy xulosa: 1. Boshlang'ich ta'limda ta`lim samaradorligini oshirish, Davalat ta`lim standartlarining, bajarilishini ta`minlash, ta`limninig sifatli ko`rsatkichini kafolatlashda boshlang'ich sinf o`qish darslarini tashkil etish metodikasini takomilllashtirish hal qiluvchi omillardan bo`lib qolmoqda. 2. Boshlang'ich ta`limda o`rganiladigan xalq og'zaki ijodi katta ta`limiy- tarbiyaviy ahamiyat kasb etadi. 3. 1-4-sinf o`qish va nutq o'stirish darslarida Vatan, yil fasllari, tarixiy voqealar, maktab, kishilar mehnati, kattalar o`giti, qushlar va hayvonlar haqidagi mavzularni o`rganadi. Xalq og'zaki ijodi janridagi asarlarni o`rganishni ham o`quvchilar quyi sinflardan boshlaydi. 1-4-sinfda ertak, masal. Topishmoq, maqol, tez aytish va hokazolarni o`qish o`quvchilarning eng sevimli mashg`uloti. Bu mashg`ulotni yanada qiziqarli uyushtirish darsda asar matni ustida ishlashga, qiziqarli ish turlaridan foydalanishga bog'liq. 4. Noan'anaviy tashkil qilingan xalq og'zaki ijodini o`qish darslarii o`quvchilarning asar matnini tushunib o`qish, qahramonlariga tavsif berish, qismlarga bo`lib tahlil qilish, reja tuzish ko`nikmalari rivojlantirish bilan bir qatorda asar yuzasidan mustaqil fikrlash, o`zi ijodiy ertak yaratish malakalarini shakllantiradi, nutqini o`stiradi. 5.Muammoli asosda tashkil etiladigan noan'anaviy o`qish darsi o`quvchining hayotda duch keladigan mummolarni aql bilan yechishga o`rgatadi, Mustaqil o`qish ko`nikmalarini shakllantiradi. Ertak va masalni o`qishda o`quvchini darsga qiziqtiradigan, e`tiborini asosiy fikrga qarata oladigan ish turlaridan: ertak va masal qahramonlari maketlari asosida ertak bilan tanishtirish, ro`llarga bo`lib o`qitish, ertakning badiiy tili ustida ishlash mashqlarini tashkil etish, ertak qahramonlarining hayotlari taqqoslovi tizimidan, testlardan foydalanish, rasm chizish, sahnalashtirish, ertak asosida tadbirlarda ishtirok etish kabilar o`quvchilar nutqini o`stirishnang garovidir. 6. Ertak o`qish darsida turidan foydalanish, goyasini ochishda maqollar toptirish, baxs-munozara elementlaridan foydalanish o`quvchilar nutqini o`stiradi. 7. Xalq topishmoqlarini o`tishda "Topgan topaloq", maqollarni o`tishda "Hikmatlar xazinasi”, “Maqollar mushoirasi", tez aytishlarda “Kim tez va to`g`lri aytadi?”, qo`shiqlarni o`tishda “Olamni tutsin qo`shiq” mavzusi ostida qo`shiq kuylash kabi ish turlaridan foydalanish o`quvchi nutqini o`stiruvchi ish turlaridir.