Тижорат банклари актив ва пассивларини бошқариш

Ushbu o'quv qo'llanmasi tijorat banklarining aktiv va passivlarini boshqarishning nazariy, metodologik va huquqiy-me'yoriy asoslarini yoritishga bag'ishlangan. Unda zamonaviy boshqaruv usullari, strategik yo'nalishlarni belgilash va amalga oshirish usullari batafsil bayon etilgan. Qo'llanma har bir bobdan so'ng qisqacha xulosalar, tayanch so'zlar va iboralar, hamda o'z-o'zini nazorat qilish uchun savollar bilan boyitilgan. Qo'llanma O'zbekiston Respublikasi oliy o'quv yurtlarining magistrantlari uchun mo'ljallangan bo'lib, mazkur sohaga oid professor-o'qituvchilar va bank soxasi mutaxassislari uchun ham foydalidir.

Asosiy mavzular

Tijorat banklarining aktiv va passivlarini boshqarish fanining predmeti, metodi va vazifalari: Ushbu mavzu tijorat banklari aktiv va passivlarini boshqarish fanining predmeti, tarkibi, maqsadi va vazifalari, boshqa fanlar bilan aloqadorligini yoritadi. Qo'llanma O'zbekiston Prezidentining bank tizimini isloh qilish bo'yicha qarashlari va ular asosida qo'yilgan vazifalarni tahlil qiladi.
Tijorat banklari aktiv va passivlarining tarkibiy tuzilishi va ularni boshqarish zaruriyati: Bu mavzu tijorat banklarining aktivlari va passivlarining tarkibiy tuzilishini ochib beradi. Aktivlar va passivlarni boshqarishning zarurligi, O'zbekiston Respublikasi bank tizimini isloh qilish va rivojlantirishning zamonaviy bosqichida banklar aktivlari va passivlarini boshqarishni takomillashtirish bo'yicha belgilangan vazifalar va chora-tadbirlar bayon etiladi.
Tijorat banklari aktiv va passivlarini boshqarish prinsiplari va usullari: Ushbu bobda tijorat banklari aktiv va passivlarini boshqarishning asosiy prinsiplari, shu jumladan, aktivlar daromadliligi va risk darajalarini muvofiqlashtirish, aktivlar portfellini diversifikatsiyalash, investitsion qarorlar qabul qilish, pul oqimlarining yetarliligini ta'minlash kabi asosiy prinsiplar tahlil qilinadi. Shuningdek, fond usuli, muddatlar bo'yicha taqsimlash usuli, ge p-tahlili, xedjirlash, sek'yuritizatsiyalash kabi boshqarish usullari bayon etiladi.
Tijorat banklari aktiv va passivlarini boshqarishning asosiy yo'nalishlari: Bu qismda tijorat banklari aktivlari va passivlarini boshqarishning asosiy yo'nalishlari tahlil qilinadi. Jumladan, aktivlar va passivlarning optimal tarkibini shakllantirish, daromadli va risk darajalarini muvozanatlashtirish, likvidlilikni saqlash va valyuta kurslariga moslashuvchanlikni ta'minlash kabi yo'nalishlar yoritiladi.
Tijorat banklari likvidligini ta'minlash va uni boshqarish: Mavzu tijorat banklari likvidliligini tavsiflovchi ko'rsatkichlar, likvidliligiga ta'sir etuvchi omillar, likvidlikni ta'minlash yo'llari va usullari bilan tanishtiradi. Banklarning kapitallashuvi va boshqaruv tizimi likvidlikka qanday ta'sir ko'rsatishi tahlil qilinadi.
Tijorat banklari riskli aktivlarini boshqarish: Ushbu mavzu tijorat banklari aktivlarini risk darajalariga ko'ra tasniflash va boshqarish usullarini bayon etadi. Kredit portfelini diversifikatsiyalash, risklarni baholash, muammoli kreditlarni boshqarish kabi muhim masalalar yoritiladi.
Tijorat banklarining kredit siyosati: Mavzu bankning kredit siyosati, uning maqsad va vazifalari, talablar, mezonlar, risk va daromadliligi o'rtasidagi muvofiqlikni ta'minlash hamda garov ta'minotiga qo'yiladigan talablar bilan tanishtiradi. Kredit siyosatini yuritishning zarurati va uning bank faoliyatiga ta'siri tahlil qilinadi.
Tijorat bankining kredit portfelini boshqarish: Ushbu qism tijorat banklari kredit portfeli tushunchasi, uning tarkibi, sifatini tavsiflovchi ko'rsatkichlar, diversifikatsiya qilish zaruriyati, muammoli ssudalar va ularni boshqarish usullari hamda foizsiz yiqotishlar zaxirasini shakllantirish tartibi bilan tanishtiradi.
Tijorat banklarining investitsion operatsiyalarini boshqarish: Mavzu tijorat banklarining investitsion operatsiyalarini mazmuni va zaruriyati, investitsion operatsiyalarni boshqarish prinsiplari, investitsiya portfelining sifatini tavsiflovchi ko'rsatkichlar va boshqarish usullarini yoritadi. Valyuta opsiyalari va risklarni boshqarishning xorijiy tajribasi ham ko'rib chiqiladi.
Tijorat banklari aktiv va passivlarini tezkor va strategik rejalashtirish: Ushbu bob tijorat banklari aktiv va passivlarini tezkor va strategik rejalashtirishning mohiyati, bankning moliyaviy barqarorligini tavsiflovchi ko'rsatkichlarni rejalashtirish hamda O'zbekistonda bu jarayonni takomillashtirish bo'yicha chora-tadbirlarni bayon etadi.
Tijorat banklari kapitalini boshqarish: Mavzu bank kapitalini tashkil etuvchi asosiy elementlar, kapitallashuv yetarliligi va bunga nisbatan o'rnatilgan me'yorlar, kapitalni oshirishning asosiy manbalari va xalqaro standartlar (Bazel III) hamda O'zbekiston bank amaliyotida ulardan foydalanish imkoniyatlari bilan tanishtiradi.
Tijorat banklari emissiya operatsiyalarini boshqarish: Ushbu bob tijorat banklarining emissiya faoliyati, qimmatli qog'ozlarni muomalaga chiqarish tartibi va emissiya operatsiyalarini boshqarish usullarini yoritadi. Ayniqsa, investitsiya kompaniyalari va ularning aktivlari tahlil qilinadi.
Tijorat banklari depozitlarini boshqarish: Mavzu tijorat banklari uchun depozitlarning zaruriyati va bank faoliyatidagi o'rni, depozit bazasining yetarliligi va uni tavsiflovchi ko'rsatkichlar hamda depozitlarni baholash usullari va boshqarish usullarini bayon etadi. "CAMEL" reyting tizimi va XTTB ekspertlarining usullari tahlil qilinadi.
Tijorat banklari daromad va xarajatlarini boshqarish: Ushbu qism tijorat banklarining daromadlari, ularning tuzilishi, tarkibi va boshqarish bo'yicha, foizli va foizsiz daromadlari hamda bankning xarajatlari, ularning tuzilishi va tarkibi, foizli va foizsiz xarajatlari bilan tanishtiradi. Daromad va xarajatlarni taqqoslash asosida foydani hisoblash usullari yoritiladi.
Tijorat banklari foydasi va uni taqsimlash: Mavzu tijorat banklari foydasining mohiyati, uni tavsiflovchi ko'rsatkichlar va foyda miqdoriga ta'sir etuvchi omillarni tahlil qiladi. Foyda turlari, jumladan operatsiya foydasi, sof foyda va ularning taqsimlanishi bo'yicha batafsil ma'lumotlar beriladi.
Tijorat banklarida risklarni boshqarish: Ushbu bob bank faoliyatida aktiv va passivlarni shakllantirish bilan bog'liq risklar va ularning turlarini, kredit risklari va ularni kelib chiqish sabablarini hamda bank risklarini boshqarish usullarini yoritadi. Qoldirilgan risklar va ularni boshqarish usullari bayon etiladi.