Уй-рўзғор буюмлари лексикаси микромайдонининг лингвокультурологик талқини
Ushbu ilmiy ish o‘zbek tili lug‘aviy boyliklarining markaziy leksik-semantik maydonlaridan biri bo‘lgan uy-ro‘zg‘or buyumlari leksikasi mikromaydonining lingvokulturologik talqiniga bag‘ishlangan. Tadqiqotda uy-ro‘zg‘or buyumlari leksikasining shakllanish manbalari, usullari va uslubiy xususiyatlari, shuningdek, milliy o‘ziga xoslikni ifodalovchi lingvokulturologik jihatlari tahlil etilgan. Jumladan, uy-ro‘zg‘or buyumlari nomlarining leksik-semantik maydoni, giponimiya, giperonimiya, sinonimiya, antonimiya kabi leksik-semantik munosabatlari, shuningdek, frazeologik birliklar, maqol va matallar tarkibida ishlatilishi o‘rganilgan. Tadqiqot natijalari o‘zbek tilshunosligining leksikologiya, lingvokulturologiya va til o‘rganish metodikasi kabi yo‘nalishlariga hissa qo‘shishi bilan ahamiyatli bo‘lib, xalqimizning madaniyatini, mentalitetini va milliy o‘ziga xosligini teranroq tushunishga yordam beradi.
Asosiy mavzular
- Uy-ro‘zg‘or buyumlari leksikasi mikromaydonining lingvokulturologik talqini: Mazkur tadqiqotda uy-ro‘zg‘or buyumlari leksikasini lingvokulturologik jihatdan o‘rganish asosiy masala qilib olingan. Jumladan, uy-ro‘zg‘or buyumlari leksikasining semantik maydoni, uning ichki va tashqi manbalari, milliy-madaniy konnotatsiyalari, lingvokulturologik xususiyatlari tadqiq etilgan. Shuningdek, ushbu leksik maydonning frazeologik birliklar, maqol va matallar tarkibida ishlatilishi, tilimizning lug‘aviy boyligini tashkil etuvchi boy va rang-barang qatlam ekanligi ta’kidlangan.
- Leksik-semantik maydon va leksik-semantik guruhlar (LSG): Tadqiqotda leksik-semantik maydon (LSM) va leksik-semantik guruh (LSG) tushunchalarining o‘ziga xos jihatlari, ular orasidagi farqlar, LSMning umumiy semantik xususiyatga ega bo‘lgan so‘zlar va iboralar majmui ekanligi, LSGning esa bir so‘z turkumi doirasida shakllanishi ko‘rsatib berilgan. LSMning doimant hisoblangan asosiy so‘zi uning markazida turishi, LSGning esa til boyligini tizimli ravishda birlashtiruvchi mexanizm sifatida namoyon bo‘lishi ta’kidlangan.
- Leksik-semantik munosabatlar: Ishda uy-ro‘zg‘or buyumlari leksikasidagi leksik-semantik munosabatlar, xususan, giperonimiya, giponimiya, sinonimiya, antonimiya, funksionomiya kabi aloqalar tahlil etilgan. Misollar yordamida ushbu munosabatlarning namoyon bo‘lishi va tilning boyligini ko‘rsatib berishi tushuntirilgan.
- O‘zbek tilida uy-ro‘zg‘or buyumlari leksikasining shakllanish manbalari va usullari: Tadqiqotning uchinchi bobida uy-ro‘zg‘or buyumlari leksikasining ichki (afiksatsiya, morfem qo‘shish, konversiya) va tashqi (kalka, qarz so‘zlar) manbalari hamda usullari tadqiq etilgan. Jumladan, rus, arab, fors-tojik tillaridan o‘zlashtirilgan so‘zlar va ularning tilimizda qo‘llanilishi o‘rganilgan.