Areal lingvistika

Ushbu kitob O'zbekiston Respublikasi Oliy va O'rta maxsus ta'lim vazirligi, Namangan davlat universiteti tomonidan tayyorlangan va "Areal lingvistika" fanidan ma'ruzalar matnini o'z ichiga oladi. Kitobda O'zbek tilining areal lingvistikasining shakllanishi, rivojlanishi, nazariy va metodik asoslari, tadqiq qilish usullari, dialektologiya, lingvogeografiya, izogloslar va vibratsion zonalarning o'ziga xos jihatlari, shuningdek, Mahmud Qoshg'ariyning "Devonu lug'ot-it turk" asarining bu sohadagi o'rni kabi muhim mavzular chuqur yoritilgan. Kitobda har bir mavzu bo'yicha tayanch tushunchalar, reja va foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati keltirilgan bo'lib, talabalarga O'zbek tilining dialektal xususiyatlarini chuqurroq o'rganishga yordam beradi.

Asosiy mavzular

Fanining kelib chiqish tarixi, maqsadi va vazifalari: Areal lingvistika fanining paydo bo'lish tarixi, uning asosiy maqsad va vazifalari, O'zbek tilshunosligidagi o'rni va ahamiyati, tayanch tushunchalar va foydalanilgan adabiyotlar haqida ma'lumot beriladi.
Oʻzbek areal lingvistikasining shakllanishi va oʻrganilishi: O'zbek tili areal lingvistikasining shakllanishi, Mahmud Koshg'ariyning "Devonu lug'at-it turk" asarida turkiy tillarning o'rni, A. Navoiy va Z.M. Bobur asarlarida areal lingvistika, jahon va rus olimlarining tadqiqotlari haqida ma'lumot beriladi.
Areal lingvistikaning metodologik va metodik asoslari: Areal lingvistikaning oʻziga xos metod va metodologik asoslari, qoʻshni sheva va tillardagi fonetik, leksik, grammatik hodisalar, chegaralar, ularning kengayishi, Oʻzbek va boshqa qardosh tillar orasidagi munosabatlar, til davomiyligi tamoyillari yoritiladi.
Areal lingvistikaning nazariy va metodologik usullari va muammolari: Areal lingvistikaning nazariy va metodologik asoslari, lingvistik geografiya usuli, qiyosiy va matematik statistika usullari, individual usullar, muammolar va ularning yechimlari haqida so'z boradi.
Areal lingvistikaning tadqiq qilish usullari: Areal lingvistikaning tadqiq qilish usullari, jumladan, lingvistik geografiya, dialektologiya va areal tilshunoslikning o'zaro bog'liqligi, arealogiya, lingvogeografiya, izoglassalar, lingvistik atlaslar haqida ma'lumot beriladi.
Tillarning taraqqiyotida hududiy, ijtimoiy munosabatlar va ularning hududiy kengayishi: Sheva, lahja va tillarning hududiy tarqalishi, ijtimoiy munosabatlar, geografik chegaradosh tillar, etnolingvistika, etnografiya, sotsiolingvistika, tipologiya bilan bog'liqlik yoritiladi.
Izoglos va uning tarifi, tasnifi: Izoglos (dialektologik xaritadagi chegaralar)ning umumiy tushunchasi, tasnifi, madaniy va tarixiy maydon tushunchalari, arealogik tamoyillar va lingvistik tadqiqot metodlari ko'rib chiqiladi.
Oʻzbek tili areal lingvistikasining xaritasini tayyorlash: Areal lingvistik xarita tushunchasi, uni tayyorlash omillari, usullari va tamoyillari, O'zbek tili, boshqa turkiy va rus, tojik tillari bilan areal lingvistik xaritasini tayyorlash yoritiladi.
Vibratsion (tebranish) hududiga oid matnlarning fonetik va leksik xususiyatlarini tavsiflash: Tillarning chegara hududlardagi tebranish xususiyatlari, vibratsion hududiga oid matnlarning fonetik va leksik xususiyatlari tavsiflanadi.
Vibratsion (tebranish) hududiga oid matnlarning morfologik va sintaktik xususiyatlarini tavsiflash: Vibratsion (tebranish) hududiga oid matnlarning morfologik va sintaktik xususiyatlari dialektal matnlar vositasida tavsiflanadi.