Fizik va kolloid kimyo fanidan o`quv-uslubiy majmua
Ushbu kitob O'zbekiston Respublikasi Sog'liqni Saqlash Vazirligi, Toshkent Farmatsevtika Instituti tomonidan tayyorlangan "Fizik va Kolloid Kimyo" modul dasturining ilmiy-uslubiy majmuasidir. Unda moddalar, eritmalar, dispers sistemalar, kolloid kimyo, termodinamika, kimyoviy kinetika, elektrokimyo, polimerlar kimyosi va boshqa tegishli mavzularning nazariy va amaliy jihatlari ochib berilgan. Kitobda har bir mavzu bo'yicha nazariy ma'lumotlar, nazorat savollari hamda laboratoriya ishlari uchun aniq ko'rsatmalar berilgan. Farmatsevtika amaliyotida ushbu bilimlarning ahamiyati, qo'llanilishi ham alohida ta'kidlangan.
Asosiy mavzular
- Fizik va kolloid kimyo predmeti, uning farmasiyadagi o'rni: Bu mavzu fizik va kolloid kimyo fanining mohiyatini, nazariy asoslarini, farmatsevtik amaliyotdagi ahamiyatini yoritib beradi. Fizik kimyoning asosiy tushunchalari, qonunlari, termodinamika, kimyoviy kinetika, sathdagi hodisalar, dispers sistemalar, yuqori molekulyar birikmalar va ularning xossalari hamda kolloid kimyo hamda uning farmatsevtik ahamiyati chuqur o'rganiladi.
- Termodinamika: Termodinamikaning I, II va III qonunlari, entropiya, entalpiya, Gibbs va Helmholtz energiyalari, kimyoviy potentsiallar, termodinamik jarayonlar (izotermik, izoxorik, izobarik, adiabatik) hamda ularning issiqlik effekti, Gess qonuni, kimyoviy reaksiya tezligiga haroratning ta'siri, aktivlanish energiyasi kabi mavzularni o'z ichiga oladi. Shuningdek, termodinamik tizimlar (ochiq, yopiq, izolyatsiya qilingan), fazalar qoidasi, muvozanat konstantasi va uning haroratga bog'liqligi ham bayon etilgan.
- Elеktrokimyo: Bu mavzu elektr o'tkazuvchanlik, elektrolitlar, galvanik elementlar, elektrod potentsiallari, Nernst tenglamasi, pHni aniqlash usullari (potensiometriya), konduktometriya va elektrokimyoviy analiz kabi mavzularni o'z ichiga oladi. Ayniqsa, titrlash jarayonlarini aniqlashda elektrod potensialining roli muhim.
- Kimyoviy reaksiyalar tezligi: Kimyoviy kinetika, reaksiyalarning tezligi, molekulyarlik va tartib, Arrhenius tenglamasi, katalizatorlar va ularning ta'sir mexanizmlari, aktivlanish energiyasi kabi mavzularni o'z ichiga oladi. Reaksiya tezligiga ta'sir etuvchi omillar, jumladan harorat, konsentratsiya va katalizatorlarning roli batafsil yoritilgan.
- Dispers sistemalar: Dispers sistemalar, ularning turlari (suspenziyalar, emulsiyalar, aerozollar, kolloidlar), olinish usullari, ularning tuzilishi va xossalari (kinetik, optik, elektrokinetik) bayon etilgan. Kolloidlarning barqarorligi, koagulyatsiya va peptizatsiya jarayonlari, sirt faol moddalar va ularning ahamiyati, shuningdek, YuMBlarning xossalari, bo'kishi va erishi hamda ularning farmatsevtik ahamiyati chuqur o'rganilgan.
- Sathdagi hodisalar: Sath hodisalarining mohiyati, jumladan adsorbtsiya, absorbtsiya, hemosorbsiya tushunchalari, ularning mexanizmlari va tenglamalari (Freydlix, Lengmyur, BET) bayon etilgan. Sirt taranglik, sirt aktiv moddalar va ularning ahamiyati ham yoritilgan.