XIX аср ўрталари – XX аср бошларида Туркистонда афғон фуқаролари тарихи

Ushbu avtoreferat Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Oliy attestatsiya komissiyasi tomonidan roʻyxatga olingan doktorlik dissertatsiyasiga bagʻishlangan boʻlib, unda XIX asr oʻrtalari – XX asr boshlarida Turkistonda yashagan afgʻon fuqarolarining siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy hayotdagi oʻrni, ularning migratsiyasi sabablari va oqibatlari atroflicha oʻrganilgan. Tadqiqotda Rossiya imperiyasi va Buyuk Britaniya oʻrtasidagi siyosiy raqobat, Afgʻonistondagi ichki urushlar va iqtisodiy qiyinchiliklar afgʻon fuqarolarining Turkistonga koʻchishiga sabab boʻlgan omillar sifatida koʻrsatilgan. Tadqiqot muallifi V.B.Mattiyev XIX-XX asrlar davomida Turkistonda yashagan afgʻon fuqarolarining faoliyatiga oid koʻplab manbashunoslik va tarixshunoslik tahlilini amalga oshirgan. Tadqiqotning asosiy xulosalari va amaliy ahamiyati ham bayon etilgan.

Asosiy mavzular

• Tadqiqot mavzusining dolzarbligi va zarurati: Jahon siyosiy va iqtisodiy jarayonlari, millatlararo munosabatlar, demografik oʻzgarishlar fonida migratsiya hodisasining dolzarbligi, ayniqsa, Turkistondagi afgʻon fuqarolari tarixini oʻrganishning ilmiy-amaliy ahamiyati taʼkidlangan.
• Tadqiqotning ilmiy yangiligi: Muallif oʻz tadqiqotida XIX asr oʻrtalaridan XX asr boshlarigacha boʻlgan davrda Turkistondagi etnik ozchiliklar, jumladan, afgʻonlar haqidagi tarixiy manbalarni va ularning mamlakat siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy hayotidagi oʻrnini oʻrganishda yangi yondashuvlar va tahlillarni taqdim etgan.
• Tadqiqotning manbashunoslik va tarixshunoslik tahlili: Tadqiqotda Rossiya imperiyasi davri, sovet davri va mustaqillik yillarida amalga oshirilgan tadqiqotlar, shuningdek, xorijiy tadqiqotlar tahlil qilingan. Afgʻonlar migratsiyasining sabablari, yoʻnalishlari, shakllari va ularning Turkistondagi siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy faoliyatini yorituvchi manbalar, jumladan, arxiv hujjatlari, statistik maʼlumotlar, davriy nashrlar oʻrganilgan.
• Afgʻon fuqarolarining Turkistonga koʻchish sabablari va tarixiy-siyosiy omillar: Afgʻonlarning Turkistonga koʻchishiga iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy va diniy omillar sabab boʻlganligi taʼkidlangan. Xususan, iqtisodiy qiyinchiliklar, siyosiy beqarorlik, savdo aloqalari, diniy ziyoratlar va harbiy xizmat kabi omillar muhim rol oʻynagan.
• Afgʻon fuqarolarining Turkistondagi faoliyati va ijtimoiy-iqtisodiy hayoti: Tadqiqotda afgʻon fuqarolarining siyosiy (aygʻoqchilik, harbiy xizmat), ijtimoiy (etnik tarkibi, turmush tarzi) va iqtisodiy (savdo, hunarmandchilik, qishloq xoʻjaligi) faoliyati batafsil oʻrganilgan. Ularning mintaqa iqtisodiyoti va madaniyatiga qoʻshgan hissasi, shuningdek, milliy ozodlik harakatlaridagi ishtiroki ham yoritilgan.
• Tadqiqot xulosalari va tavsiyalari: Tadqiqot natijalariga koʻra, mavzu boʻyicha toʻliq va yaxlit tadqiqotlar mavjud emasligi, koʻpgina tadqiqotlarda faqat ayrim jihatlar yoritilganligi taʼkidlangan. Tadqiqot xulosalarida Oʻzbekiston va Afgʻoniston oʻrtasidagi munosabatlarni mustahkamlash, madaniyatlararo aloqalarni rivojlantirish, shuningdek, ushbu mavzu boʻyicha ilmiy tadqiqotlarni koʻpaytirish boʻyicha tavsiyalar berilgan.