Қаттиқ фазада карбоксиметилкрахмалнинг натрийли тузи синтези ва унинг физик-кимёвий хоссалари
Ushbu dissertatsiya avtoreferati O'zbekiston Milliy universiteti huzuridagi ilmiy kengash tomonidan berilgan DSc.03/30.12.2019.K.01.03 raqamli ilmiy kengash asosida Toshkent kimyo-texnologiya instituti tomonidan tayyorlangan bo'lib, unda Saparov Sanjarbek Yusupboevichning "Qattiq fazada karboksimetilxraxmalning natriyli tuzi sintezi va uning fizik-kimyoviy xossalari" mavzusidagi tadqiqoti yoritilgan. Tadqiqotda mahalliy javari navlaridan olingan kraxmalni qattiq fazada kimyoviy modifikatsiya qilish orqali karboksimetilxraxmalning natriyli tuzini olish va uning fizik-kimyoviy xossalari o'rganilgan. Xususan, kraxmalni modifikatsiyalash jarayoniga turli omillarning ta'siri, olingan mahsulotning morfologik va termik xossalari, shuningdek, uning suvli eritmalarining gidrodinamik va reologik xossalari tahlil qilingan. Tadqiqot natijalari asosida ishlab chiqilgan texnologiyalar va olingan mahsulotlarning amaliy qo'llanilish sohalari ko'rsatib berilgan.
Asosiy mavzular
- Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati: Ushbu mavzu jahonda tabiiy polimerlar asosida bio-va termo-plastik materiallar olishga qaratilgan katta e'tibor hamda O'zbekistonda mahalliy xom-ashyolardan yangi polimer materiallar yaratish zarurati bilan bog'liq. Kрахмал asosida yangi materiallar olish va ularni amaliyotga tatbiq etish muhim vazifa hisoblanadi.
- Tadqiqotning O'zbekiston Respublikasi ilm-fan va texnologiyalar rivojlanishining ustuvor yo'nalishlariga bog'liqligi: Tadqiqot O'zbekiston fan va texnologiyalarini rivojlantirishning VII. "Kimyo texnologiyalari va nanoteknologiyalar" ustuvor yo'nalishiga mos ravishda olib borilgan.
- Muammoning o'rganilganlik darajasi: Karboksimetilxraxmalning natriyli tuzini sintez qilish va uning fizik-kimyoviy xossalarini o'rganish bo'yicha chet el va mahalliy tadqiqotlar tahlil qilingan. Mamlakatda ushbu polimerni sanoat miqyosida ishlab chiqarish yo'lga qo'yilmagani va import qilinishi muammo sifatida ko'rsatilgan.
- Tadqiqotning maqsadi va vazifalari: Maqsad: mahalliy javari navlaridan olingan kraxmalni qattiq fazada modifikatsiya qilish orqali karboksimetilxraxmalning natriyli tuzini olish va uning fizik-kimyoviy xossalarini aniqlash. Vazifalar: resurs tejovchi usulni aniqlash, olingan mahsulotning morfologik va termik xossalarini tadqiq qilish, suvli eritmalarining fizik-kimyoviy xossalarini o'rganish va qo'llanilish sohalarini aniqlash.
- Tadqiqotning usullari va ilmiy yangiligi: Zamonaviy fizik-kimyoviy usullar (mikroskopiya, spektroskopiya, rentgenanaliz va boshqalar) qo'llanilgan. Ilmiy yangiligi: birinchi bor mahalliy javaridan olingan kraxmalni modifikatsiya qilish orqali Na-KMK olinganligi va jarayon omillarining ta'siri o'rganilgan.
- Tadqiqotning amaliy natijalari va joriy etilishi: Resurs tejovchi usul ishlab chiqilgan. Olingan mahsulot burg'ulash eritmalarida va kimyoviy himoya vositalari konsentratsiyasini tayyorlashda stabilizator sifatida qo'llanilgan. Bu esa import xom-ashyo sarfini kamaytirib, xarajatni 3-5%ga tushirishga imkon bergan.
- Tadqiqot natijalarining approbatsiyasi va chop etilishi: Tadqiqot natijalari 7 ta ilmiy-amaliy anjumanlarda taqdim etilgan va 18 ta ilmiy ish, jumladan 5 ta maqola chop etilgan.
- Xulosalar: Taklif etilgan usullar, olingan mahsulotning xossalari va amaliy qo'llanilishi bo'yicha asosiy xulosalar keltirilgan. Xususan, Na-KMK suvli eritmalarining polieletrolit va non-nyuton suyuqliklari xossalariga egaligi va metall ionlari bilan kompleks hosil qilib, polimer plyonkalar hosil qilishi aniqlangan.