Oʻzbek tili ontologiyasini yaratish tamoyillari
Ushbu avtoreferat Oʻzbek tilining zamonaviy axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalari integratsiyasini ta'minlash maqsadida o'zbek tili ontologiyasini yaratish tamoyillarini ishlab chiqishga bag'ishlangan.
Asosiy mavzular
- Kirish: Mavzuning dolzarbligi va zarurati, tadqiqotning respublika fan va texnologiyalari rivojlanishining ustuvor yo'nalishlariga bog'liqligi, xorijiy tadqiqotlar sharhi, muammoning o'rganilganlik darajasi tahlili, maqsad va vazifalari, obyekt va predmeti, ilmiy yangiligi va amaliy natijalari, ilmiy va amaliy ahamiyati, joriy qilinishi, aprobatsiyasi, nashr etilgan ishlar va dissertatsiya tuzilishi bo'yicha ma'lumotlar keltirilgan.
- I bob. Lingvistik ontologiya – leksik ma'lumotlar bazasi: Birinchi bo'limda lingvistik ontologiya va tezauruslar tahlil qilingan, WordNet - ingliz tili leksik ma'lumotlari tizimi va rus tilining ontologik tizimlari tahlil qilingan, ularning tuzilishi, asosiy elementlari va imkoniyatlari yoritilgan.
- II bob. Lingvistik ontologiyalarni yaratish texnologiyasi va mezonlari: Ikkinchi bobda keng ko'lamli bilim sohalarda matnlarni qayta ishlash uchun foydalanishga mo'ljallangan lingvistik ontologiya modeli, formal sxemalari va aniq resurslar tavsiflanadi. Turk tili WordNet tizimidagi KeNet resursi tuzilishi, tarkibi, muammolari yoritish asnosida o'zbek tili ontologiyasini yaratish texnologiyasi va mezonlari aniqlashtirilgan.
- III bob. Leksik ma'lumotlar bazalarida semantik munosabatlar: Uchinchi bobda sinonimlar to'plami – sinsetlar, ularning tadqiqi masalasi, o'zbek tili ta'limiy korpusida sinonimayzerning imkoniyatlari ko'rsatilgan va kvazisinonimlar tadqiq etilgan. Holonim-meronim va gipo-giperonim munosabatlarining turlari va modellari tahlil qilingan.
- IV bob. Lingvistik ontologiyani yaratish tamoyillari: To'rtinchi bobda UzNet lingvistik ontologiyasini yaratish konsepsiyasi loyihalashtirilgan, UzNet bazasida so'z turkumlarini teglash masalasi va quasi-sinonimlar tadqiqi keng yoritilgan.
- Xulosa: Lingvistik ontologiyaning tabiiy axborotni qayta ishlash sohasidagi zamonaviy tadqiqotlarning istiqbolli yo'nalishi bo'lib, tabiiy til imkoniyatini aks ettirgan tizim hisoblanadi. Ontologiya – til va dunyo bilimlariga asoslangan, sohalararo terminlarni qamrab olgan va ular oʻrtasidagi munosabatlar asosida shakllantirilgan tarmoqli leksik ma'lumotlar bazasi. Oʻzbek tili ontologiyasini yaratish uchun konsepsiya ishlab chiqildi. Lingvistik ontologiyani yaratishning ilmiy va amaliy ahamiyati, tadqiqot natijalarining joriy qilinishi va aprobatsiyasi bayon etilgan.