Оч тусли бўз тупроқлари шароитида соянинг оқсил миқдори ва мойлилик даражаси юқорилигини таъминловчи етиштириш агротехнологиясини такомиллаштириш (Қашқадарё вилояти мисолида)

Ushbu avtoreferat, Qashqadaryo viloyatining och tusli bo'z tuproqlari sharoitida mahalliy va xorijiy soya navlarini asosiy ekin sifatida etishtirishda azotli o'g'itlar me'yorini o'rganish orqali, soya donining oqsil va moylilik darajasini oshirish agrotexnologiyasini takomillashtirishga bag'ishlangan. Tadqiqotda turli azotli o'g'it me'yorlarining soya o'sishi, rivojlanishi, dukkaklar shakllanishi, hosildorlik va don sifati ko'rsatkichlariga ta'siri o'rganilgan. Tadqiqot natijalari bo'yicha tavsiyalar ishlab chiqilgan va ularning amaliy ahamiyati asoslab berilgan. Xususan, mahalliy navlar uchun 120 kg/ga, xorijiy navlar uchun esa 150 kg/ga azotli o'g'it qo'llash tavsiya etiladi.

Asosiy mavzular

Tadqiqotning dolzarbligi va zaruriyati: Dunyoda oziq-ovqatga bo'lgan talabning ortib borishi, ayniqsa, soya oqsili va yog'iga bo'lgan talabning yuqori ekanligi sababli, ushbu ekinni etishtirish texnologiyalarini takomillashtirish muhim ahamiyat kasb etadi. O'zbekistonda, xususan Qashqadaryo viloyatida och tusli bo'z tuproqlarda soya etishtirishning o'ziga xos muammolari mavjud bo'lib, ularni hal etishga qaratilgan tadqiqotlar dolzarb hisoblanadi.
Asosiy tadqiqot obyekti va predmeti: Tadqiqot obyekti sifatida Qashqadaryo viloyatining och tusli bo'z tuproqlari, mahalliy ("To'maris-MAN-60", "Oyjamol") va xorijiy ("Amigo", "Selekta-201") soya navlari hamda azotli o'g'itlar me'yorlari olindi. Tadqiqot predmeti esa ushbu sharoitda soya navlarini asosiy ekin sifatida etishtirish, azotli o'g'itlar me'yorlarining o'simlik o'sishi, rivojlanishi, hosildorlik va don sifati ko'rsatkichlariga ta'sirini o'rganish hisoblanadi.
Tadqiqot usullari va uslubiyoti: Tadqiqotda tuproqning agrokimyoviy tahlili, fenologik kuzatuvlar, dala tajribalari natijalarining matematik tahlili va iqtisodiy samaradorlikni aniqlash usullaridan foydalanildi. Ushbu usullar O'zbekiston va xorijiy olimlarning tajribalari asosida tanlab olindi.
Ilmiy yangilik va amaliy ahamiyati: Tadqiqotning ilmiy yangiligi shundaki, Qashqadaryo viloyati sharoitida azotli o'g'itlar me'yorlarining soya o'sishi va rivojlanishiga ta'siri o'rganildi va yuqori oqsil hamda moyli navlarni etishtirish bo'yicha tavsiyalar ishlab chiqildi. Amaliy ahamiyati shundaki, ushbu tavsiyalar asosida 296 gektar maydonda yangi agrotexnologiyalar joriy etildi va iqtisodiy samaradorlik 161,2-195,2% ga oshirildi.
Tavsiya etilayotgan agrotexnologiya: Och tusli bo'z tuproqlar sharoitida soya yetishtirishda mahalliy navlar uchun 120 kg/ga, xorijiy navlar uchun esa 150 kg/ga azotli o'g'it qo'llash tavsiya etiladi. Bu esa oqsil va moy miqdorini oshirishga, hosildorlikni ko'paytirishga va iqtisodiy samaradorlikni yaxshilashga yordam beradi.