Ширинмия (Glychyrrhiza glabra L.) илдизи асосида биологик фаол моддалар олиш ҳамда халқ табобатида қўлланилиши
Ushbu dissertatsiya tadqiqoti glycyrrhiza glabra L. (shirinmiya) o'simligi ildizi asosida biologik faol moddalarni olish, ularning kimyoviy tuzilishi, xossalari va tibbiyotda, xalq tabobatida qo'llanilishini o'rganishga bag'ishlangan. Tadqiqotda glycyrrhizin kislotasi va uning monoammoniy tuzidan tashkil topgan yangi molekulyar komplekslar sintez qilingan hamda ularning fizik-kimyoviy, biologik faolliklari va farmakologik xususiyatlari o'rganilgan. Shuningdek, mazkur komplekslarning mikrobga, zamburug'larga va viruslarga qarshi ta'sirini aniqlash hamda ularni Oziq-ovqat qo'shimchalari (ferrakon baby) va biologik faol moddalar sifatida tasniflash bo'yicha ilmiy-amaliy asoslar ishlab chiqilgan. Xalq tabobatida va zamonaviy tibbiyotda yangi dori vositalari va biologik faol qo'shimchalarni yaratish bo'yicha olib borilgan tadqiqotlar O'zbekiston Respublikasi sog'lig'ini saqlash tizimini rivojlantirishga hissa qo'shadi.
Asosiy mavzular
- Shirinmiya (Glycyrrhiza glabra L.) ildizidan biologik faol moddalarni olish va ularning xalq tabobatida qo'llanilishi: Tadqiqotning asosiy maqsadi shirinmiya ildizidan glycyrrhizin kislotasi va uning monoammoniy tuzini ajratib olish, ular asosida yangi molekulyar komplekslar sintez qilish, ularning kimyoviy tuzilishi, biologik faolligini o'rganish va ulardan foydalanish yo'llarini ishlab chiqishdan iborat. Tadqiqotda glycyrrhizin kislotasining turli kimyoviy birikmalar bilan olingan komplekslari (shu jumladan, siydik hosilalari, amidapilin, o-aminofenol, sulfonamidlar bilan) sintez qilingan va ularning tuzilishi, fizik-kimyoviy xossalari, biologik faolligi o'rganilgan.
- Molekulyar komplekslarning sintezi va tadqiqi: Glycyrrhizin kislotasi va uning monoammoniy tuzining siydik hosilalari (siydik, tiomochevina, metiloltioomochevina, biuret, o-aminofenol, amidapilin) va sulfonamidlar bilan molekulyar komplekslari sintez qilingan. Ushbu komplekslarning tuzilishi va xossalari UV, IK-spektroskopiya, mass-spektrometriya va izomolyar seriyalar usullari yordamida o'rganilgan. Kompleks hosil bo'lishining mexanizmi va barqarorligi aniqlangan.
- Biologik faollikni aniqlash va qo'llanilishi: Olingan molekulyar komplekslarning antioksidant, antifungal, antibakterial, antiviral va biotestimonlik xususiyatlari o'rganilgan. Ferrakon BABY nomli biologik faol qo'shimcha ishlab chiqilgan va uning xalq tabobatida, shuningdek, kamqonlikni davolashda qo'llanilishi asoslangan. Tadqiqot natijalari bo'yicha tavsiya etilgan yangi dorivor vositalar va oziq-ovqat qo'shimchalari iqtisodiy samaradorlikka ega.
- Tasniflash va standartlashtirish: Shirinmiya ildizi va uning ekstraklaridan olingan mahsulotlarni kimyoviy tarkibi asosida tasniflash va ularga yangi xalqaro tovar kodlarini ishlab chiqish bo'yicha takliflar berilgan. Ferrakon BABY biologik faol qo'shimchasini ishlab chiqarish va uning sifatini nazorat qilish bo'yicha usullar taklif etilgan.