Содда гап синтактик деривацияси (араб ва ўзбек тиллари материалларида)
Ushbu bitiruv malakaviy ishi o'zbek va arab tillarida sodda gap sintaktik derivatsiyasini o'rganishga bag'ishlangan. Unda gapning lingvistik tabiati, предикативлик xususiyatlari, tub va tayanch strukturalar, gap shaklining kengayishi masalalari ko'rib chiqilgan. Tadqiqotda gapning sintaktik derivatsiyasi, uning tamoyillari, turli xil hosila strukturalarning yasalishi o'rganiladi va bu jarayonlarning o'ziga xos xususiyatlari tahlil qilinadi. Ishda o'zbek va arab tillaridagi materiallar qiyosiy o'rganiladi va gapning sintaktik tuzilishidagi umumiylik va farqlar aniqlanadi.
Asosiy mavzular
- Gapning lingvistik maqomi: Gapning lingvistik maqomi masalasi tilshunoslikda bahsli bo'lib keladi. U til birligi sifatida ham, nutq birligi sifatida ham talqin etiladi. Gap nutqda shakllanadi va nutq birligi hisoblanadi, lekin u til elementlarining qo'llanilish ob'ekti hamdir. Shu bois, gapning lingvistik maqomini aniqlash muhim ahamiyatga ega.
- Gapning предикативлик xususiyatlari: Предикативлик gapning voqelikka munosabatini ifodalaydi. Bu munosabat gapning kesimi orqali ifodalanadi. Gapning предикативлик xususiyatlari zamon, shaxs, mayl kategoriyalari bilan bog'liq holda namoyon bo'ladi. Предикативлик gapning muhim xususiyati hisoblanadi va uning mazmunini to'liq anglash uchun zarurdir.
- Tub struktura: Tub struktura gapning mazmuniy negizini tashkil etadi. U gapning eng sodda ko'rinishi bo'lib, undan turli xil sintaktik strukturalar yasaladi. Tub struktura инсон ongida mavjud bo'lgan тафаккур структураsi bilan bog'liqdir. Чомский fikricha, tub struktura инсон ongining mahsulidir.
- Tayanch struktura: Tayanch struktura tub struktura asosida shakllanadi va unga nisbatan aniqroqdir. U gapning минимал sintaktik strukturasini ifodalaydi. Tayanch struktura gapning kesimi bilan bog'liq bo'lib, uning tarkibida ot va fe'l elementlari bo'ladi. Tayanch struktura xosilaviy strukturalarning yasalishi uchun asos bo'ladi.
- Gap shaklining kengayishi: Gap shakli аппликатив usul asosida kengayadi. Bu usulda gapga yangi elementlar qo'shiladi va uning mazmuni boyitiladi. Gap shaklining kengayishi sintaktik derivatsiya jarayonida sodir bo'ladi. Aппликатив usulda har bir yangi bosqichda олдинgi derіvatga янги operator qo'shiladi.