C о ц и о л о г и я
Ushbu kitob sotsiologiya fanining mohiyatini, shakllanish tarixini, asosiy tushunchalarini va jamiyatdagi o'rnini yoritadi. Unda sotsiologiyaning turli yo'nalishlari, strukturasi, tadqiqot metodlari va jamiyatning asosiy muammolari, jumladan ijtimoiy o'zgarishlar, ijtimoiy tabaqalanish va devianlik kabi masalalar tahlil qilinadi. Kitob O'zbekiston sharoitida sotsiologik bilimlarni qo'llash masalalariga ham e'tibor qaratadi.
Asosiy mavzular
- Sotsiologiyaning fan sifatida shakllanishi va strukturasi: Ushbu mavzu sotsiologiya fanining predmeti, obyekti, boshqa fanlar bilan aloqasi, strukturasi va asosiy yo'nalishlarini o'z ichiga oladi. Shuningdek, sotsiologiyaning shakllanishiga ta'sir etgan ijtimoiy-iqtisodiy va g'oyaviy omillar ham ko'rib chiqiladi.
- Sotsiologiyada jamiyatni yaxlit tizim sifatida o'rganilishi: Jamiyat tushunchasi, uning belgilari, tuzilishi, rivojlanish qonuniyatlari va funksiyalari tahlil qilinadi. Shuningdek, zamonaviy jamiyatning turli modellari va ularning xususiyatlari ham yoritiladi.
- Ijtimoiy guruhlar: Ijtimoiy guruh tushunchasi, uning asosiy belgilari, turlari (katta va kichik, rasmiy va norasmiy, birlamchi va ikkilamchi, referent guruhlar) va jamiyatdagi o'rni ko'rib chiqiladi.
- Ijtimoiy institutlar: Ijtimoiy institut tushunchasi, uning belgilari, vazifalari va turlari (oila, din, ta'lim, siyosat, iqtisodiyot va boshqalar) tahlil qilinadi. Ijtimoiy institutlarning jamiyat hayotidagi roli va o'zgarishi ham o'rganiladi.
- Shaxs sotsiologiyasi va deviant xulq-atvor: Shaxs tushunchasi, uning shakllanishi, ijtimoiy roli, deviant xulq-atvor tushunchasi, sabablari va turlari (jinoyatchilik, giyohvandlik, alkogolizm, o'z joniga qasd qilish va boshqalar) yoritiladi. Shuningdek, ijtimoiy nazorat mexanizmlari va deviant xulq-atvorning oldini olish yo'llari ham ko'rsatiladi.
- Jamiyat ijtimoiy strukturasi va stratifikatsion jarayonlar: Ijtimoiy struktura tushunchasi, stratifikatsiya (ijtimoiy tabaqalanish) nazariyasi, uning asosiy mezonlari (daromad, hokimiyat, ta'lim, obro'-e'tibor) va turlari (qullik, kasta, tabaqa) tahlil qilinadi. Ijtimoiy harakatchanlik (ijtimoiy mobillik) tushunchasi ham ko'rib chiqiladi.
- Ijtimoiy munosabatlar: Ijtimoiy munosabatlar tushunchasi, turlari (hamfikrlik, hamkorlik, ziddiyat, kurash, begonalashuv, befarqlik, inqiroz, kamsitish, tengsizlik) va ularning jamiyatdagi o'rni yoritiladi. Ijtimoiy ziddiyatlar va ularni hal qilish yo'llari ham tahlil qilinadi.
- Ijtimoiy taraqqiyot sotsiologiyasi: Ijtimoiy taraqqiyot tushunchasi, ijtimoiy o'zgarishlar va taraqqiyotning shakllari (evolyutsiya, revolyutsiya, islohot) ko'rib chiqiladi. Ijtimoiy taraqqiyotning o'lchovlari va O'zbekistonning o'ziga xos rivojlanish yo'li ham tahlil qilinadi.