Антропоцентрик хусусиятларни тавсифлашда ранг символизми
Ushbu doktorlik dissertatsiyasi (PhD) chet tillar institutida tayyorlangan va unda Oʻzbekiston Respublikasi Oliy attestatsiya komissiyasi tomonidan belgilangan tartibda, 2019 yilda №B2019.4.PhD/Fil1065 raqami bilan ro'yxatga olingan. Dissertatsiya Qoraqalpog'iston davlat universitetida tayyorlangan bo'lib, unda ranglarning antropotsentrik xususiyatlarini tavsiflashdagi simvolikasi tahlil qilingan. Tadqiqotda ingliz, o'zbek va qoraqalpoq tillari materialidan foydalanilib, rang leksikasi, frazeologik birliklar va maqollardagi ranglarning inson tasviridagi o'rni, ularning o'ziga xos xususiyatlari va milliyligi o'rganilgan. Tadqiqot xulosalariga ko'ra, ranglarning insonning tashqi va ichki xususiyatlarini, shuningdek, uning ruhiy holatini tavsiflashdagi o'rni, shuningdek, ushbu tillardagi ranglarning madaniy va tarixiy aloqadorligi aniqlangan.
Asosiy mavzular
- Kirish: Tadqiqot mavzusining dolzarbligi, maqsadi, vazifalari, ob'ekti, predmeti, materiallari va ilmiy yangiligi, amaliy natijalari, uslublari, tanqidiy tahlili hamda tadqiqotning ilmiy va amaliy ahamiyati, shuningdek, ushbu tadqiqot natijalarining amaliyotga tatbiq etilishi va joriy qilinishi, ishning tuzilishi haqida ma'lumot berilgan.
- Ranglarning antropotsentrik xususiyatlarini tavsiflashda rang simvolizmining lingvistik jihatlari: Birinchi bobda ranglarning tildagi o'rni, tilshunoslikda ularni o'rganishning nazariy asoslari, antropotsentrik yondashuv, ranglarning roli, ularning tilshunoslik, qiyosiy tipologiya, etimologiya, psixologiya kabi sohalarda o'rganilishi, jahon va o'zbek tilshunosligidagi tadqiqotlar tahlili hamda rang turlari va ularning o'ziga xos xususiyatlari, milliyligi ko'rib chiqiladi.
- Ingliz, o'zbek va qoraqalpoq tillarida rang belgilarining ta'riflanishi: Ikkinchi bobda ingliz, o'zbek va qoraqalpoq tillarida ranglarning leksik, frazeologik va parimiaologik birliklar orqali insonning tashqi (yoshi, ko'rinishi, salomatligi, kasbi) va ichki (ruhiy holati, fe'l-atvori, psixologik reaksiyalari) xususiyatlarini tavsiflashdagi ahamiyati, ularning universal va etnik-maxsus xususiyatlari taqqoslanadi. Bunda "oq", "qora", "qizil", "ko'k", "sariq", "yashil" ranglarning frazeologik va parimologik birliklardagi o'rni va mazmun mohiyati ochib beriladi.
- Tillar va adabiyotda rang ramzlari voqelanishining kognitiv-pragmatik xususiyatlari: Uchinchi bobda rang ramzlarining frazeologik, parimologik va matn darajalarida inson psixikasi va dunyoqarashi bilan bog'liqligi, ularning lingvokulturologik jihatlari, milliy tafakkurdagi o'rni va aks sado berishi tahlil qilingan. Jumladan, ranglarning insonning ichki va tashqi dunyosini aks ettirishdagi o'rni, ularning idiomatik birliklar va maqollarda qo'llanishi, milliy va madaniy xususiyatlari ko'rsatilgan.