Materiallar qarshiligi

Ushbu kitob "Materiallar qarshiligi" fanining asosiy tushunchalarini, nazariy va amaliy jihatdan o‘rganishni o‘z ichiga oladi. Unda deformatsiyalar, kuchlanishlar, mustahkamlik, bikrlik, ustivorlik kabi muhim tushunchalar chuqur yoritilgan. Kitobda tekis kuchlanish holati, qiyshiq egilish, buralish, sof siljish, dinamik yuklar ta'sirida mustahkamlik, tebranishlar, Mor usuli, Vereshchagin qoidasi kabi muhim mavzular nazariy va amaliy misollar bilan bayon etilgan. Har bir mavzu bo'yicha keltirilgan masalalar va topshiriqlar talabalarning bilimini mustahkamlashga va amaliy ko'nikmalarini shakllantirishga yordam beradi. Kitob oxirida foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati va glossariy ham berilgan.

Asosiy mavzular

Kirish. Fanning maqsadi va vazifalari. Asosiy gipoteza va prinsiplar. Jism va kuchlarning tasnifi: Ushbu mavzuda materiallar qarshiligi fani, uning maqsadi, vazifalari, asosiy tushunchalari, gipotezalari va prinsiplari, jismlar va kuchlarning tasnifi, hamda ularning o'zaro bog'liqligi yoritilgan.
Tashqi kuchlar va ularning tasnifi: Mavzuda tashqi kuchlar, ularning turlari, yuklar va tayanch reaksiyalari, statik va dinamik kuchlar, o'zgarmas va vaqtga bog'liq holda o'zgaruvchan kuchlar, ichki kuchlar va ularning turlari (to'la, normal va urinma kuchlanishlar), deformatsiyalar haqida ma'lumot berilgan.
Cho‘zilish va siqilish. To‘g‘ri sterjenning cho‘zilishi-siqilishi.: Ushbu mavzuda cho'zilish va siqilish hodisalari, sterjenning cho'zilishi va siqilishidan hosil bo'ladigan ichki kuchlar, kuchlanishlar, deformatsiyalar, Guk qonuni, Puasson koeffitsienti, elastiklik moduli, mustahkamlik va qattiqlik shartlari hamda statik noaniq masalalarni echish usullari o'rganiladi.
Kuchlanish holatlari turlari. Kuchlanish va deformatsiyalanish holatlari nazariyasi: Mavzuda kuchlanish holatlari, ularning turlari, kuchlanish holatini tekshirish, nuqtaning kuchlanish holati, urinma kuchlanishlarning juftlik qonuni, kuchlanish holatining komponentlari, tekis kuchlanish holatida qiya kesimlardagi kuchlanishlarni hisoblash va Mor doirasi orqali ekstremal urinma kuchlanishlarni aniqlash usullari bayon etilgan.
Tekis kuchlanish holatida ekstremal urinma kuchlanishlarni hisoblash. Mor doirasi: Ushbu mavzuda kuchlanish holatini grafik usulda tekshirish, Mor doirasi, umumlashtirilgan Guk qonuni, hajmiy deformatsiya va potensial energiya tushunchalari o'rganilgan.
Tekis kesim yuzalarining geometrik xarakteristikalari: Mavzuda tekis shakllarning geometrik xarakteristikalari, statik momentlari, markazdan qochma inersiya momentlari, bosh markaziy o'qlar va ularning bosh inersiya momentlari hamda bosh inersiya momentlarini o'zgarishini aniqlash usullari bayon etilgan.
Sof siljish. Buralish. To‘g‘ri brusning buralishi: Ushbu mavzuda sof siljish, buralish hodisalari, ularning sabablari, tekis kuchlanish holatida siljish moduli, mustahkamlik va qattiqlik shartlari hamda buralishda statik noaniq masalalarni echish usullari ko'rib chiqilgan.
Tekis egilish. Normal kuchlanishni hisoblash. Mustahkamlik shartlari: Mavzuda tekis egilish hodisasi, egilishda hosil bo'ladigan ichki kuchlar (kovlanish kuchi va eguvchi moment), ularning o'zaro bog'liqligi, sof va ko'ndalang egilishlar, neytral o'q, mustahkamlik va qattiqlik shartlari bayon etilgan.
Balka egilgan o‘qining differensial va universal tenglamalari: Ushbu mavzuda egilishdagi deformatsiyalar, salqilik va burilish burchagi orasidagi bog'liqlik, balka egilgan o'qining differensial va universal tenglamalari, chegaraviy shartlar va boshlang'ich parametrlarni aniqlash usullari ko'rib chiqilgan.
Kuchlanishlarni hisoblashning energetik usullari: Mavzuda kuchlanishlarni hisoblashning energetik usullari, Kastilyano teoremasi, Mor integrallari, Vereshchagin usuli va bajarilgan ishlar bilan ko'chishlar orasidagi bog'liqlik haqidagi teoremalar bayon etilgan.
Statik noaniq sistemalarni kuch usulida hisoblash: Ushbu mavzuda statik noaniq sistemalar, ularning kinematik qo'zg'almasligi, geometrik o'zgarmasligi, statik noaniqlik darajasi, kuch usuli va kanonik tenglamalari hamda ularning mexanikasi, shimmetriya xossalaridan foydalanish usullari ko'rib chiqilgan.
Siqilgan sterjenlarning ustivorligi. Kritik kuchni aniqlash. Eyler formulasidan foydalanish chegarasi.: Mavzuda muvozanatning ustivor va noustivor shakllari, kritik kuch, Eyler formulasi va uning qo'llanilish chegarasi, kritik kuchlanish, egiluvchanlik, Yasinskiy formulasi va uchtivorlikka hisoblashning asta-sekin yaqinlashish usullari bayon etilgan.
Qiya egilish. Markaziy bo‘lmagan cho‘zilish yoki siqilish: Ushbu mavzuda murakkab qarshilik, qiyshiq egilish, normal kuchlanishlarni hisoblash, neytral o'q tenglamasi, mustahkamlik shartlari hamda markaziy bo'lmagan cho'zilish yoki siqilish holatlari bayon etilgan.
Mustahkamlik nazariyalari: Mavzuda mustahkamlik nazariyalari, ularning egilish va buralishning birgalikdagi ta'siridan mustahkamlikka hisoblashga tadbiq etilishi ko'rib chiqilgan.
Dinamik kuchlar ta’siridan mustahkamlikka hisoblash: Ushbu mavzuda dinamik kuchlar ta'siridan mustahkamlikka hisoblash, Dalamber prinsipi, dinamik koeffitsient va zarb kuchlarining ta'sirini hisoblash usullari bayon etilgan.
Siklli o‘zgaruvchan kuchlar ta’siridan mustahkamlikka hisoblash: Mavzuda siklli o‘zgaruvchan kuchlar ta’siridan mustahkamlikka hisoblash, simmetrik va asimmetrik sikllar, siklning asosiy xarakteristikalari, chidamlilik chegarasi va charchash mustahkamligining extiyotlik koeffitsienti kabilar ko'rib chiqilgan.
Tekis shakllarning geometrik xarakteristikalari: Ushbu mavzu tekis kesim yuzasining o‘qqa nisbatan statik momenti, qutb inersiya momenti, markazdan qochma inersiya momenti va ularning o‘zgarishi hamda bosh inersiya momentlarini aniqlash usullari bilan tanishtiradi.
Sof siljish. Buralish. To‘g‘ri brusning buralishi: Mavzuda sof siljish, buralish hodisalari, ularning sabablari, tekis kuchlanish holatida siljish moduli, mustahkamlik va qattiqlik shartlari hamda buralishda statik noaniq masalalarni echish usullari ko'rib chiqilgan.
Tekis egilish. Normal kuchlanishni hisoblash. Mustahkamlik shartlari: Ushbu mavzuda tekis egilish hodisasi, egilishda hosil bo'ladigan ichki kuchlar (kovlanish kuchi va eguvchi moment), ularning o'zaro bog'liqligi, sof va ko'ndalang egilishlar, neytral o'q, mustahkamlik va qattiqlik shartlari bayon etilgan.
Balka egilgan o‘qining differensial va universal tenglamalari: Mavzuda egilishdagi deformatsiyalar, salqilik va burilish burchagi orasidagi bog'liqlik, balka egilgan o'qining differensial va universal tenglamalari, chegaraviy shartlar va boshlang'ich parametrlarni aniqlash usullari ko'rib chiqilgan.
Kuchlanishlarni hisoblashning energetik usullari: Ushbu mavzuda kuchlanishlarni hisoblashning energetik usullari, Kastilyano teoremasi, Mor integrallari, Vereshchagin usuli va bajarilgan ishlar bilan ko'chishlar orasidagi bog'liqlik haqidagi teoremalar bayon etilgan.
Statik noaniq sistemalarni kuch usulida hisoblash: Mavzuda statik noaniq sistemalar, ularning kinematik qo'zg'almasligi, geometrik o'zgarmasligi, statik noaniqlik darajasi, kuch usuli va kanonik tenglamalari hamda ularning mexanikasi, shimmetriya xossalaridan foydalanish usullari ko'rib chiqilgan.
Siqilgan sterjenlarning ustivorligi. Kritik kuchni aniqlash. Eyler formulasidan foydalanish chegarasi.: Ushbu mavzuda muvozanatning ustivor va noustivor shakllari, kritik kuch, Eyler formulasi va uning qo'llanilish chegarasi, kritik kuchlanish, egiluvchanlik, Yasinskiy formulasi va uchtivorlikka hisoblashning asta-sekin yaqinlashish usullari bayon etilgan.
Qiya egilish. Markaziy bo‘lmagan cho‘zilish yoki siqilish: Mavzuda murakkab qarshilik, qiyshiq egilish, normal kuchlanishlarni hisoblash, neytral o'q tenglamasi, mustahkamlik shartlari hamda markaziy bo'lmagan cho'zilish yoki siqilish holatlari bayon etilgan.
Mustahkamlik nazariyalari: Ushbu mavzuda mustahkamlik nazariyalari, ularning egilish va buralishning birgalikdagi ta'siridan mustahkamlikka hisoblashga tadbiq etilishi ko'rib chiqilgan.
Dinamik kuchlar ta’siridan mustahkamlikka hisoblash: Mavzuda dinamik kuchlar ta'siridan mustahkamlikka hisoblash, Dalamber prinsipi, dinamik koeffitsient va zarb kuchlarining ta'sirini hisoblash usullari bayon etilgan.
Siklli o‘zgaruvchan kuchlar ta’siridan mustahkamlikka hisoblash: Ushbu mavzuda siklli o‘zgaruvchan kuchlar ta’siridan mustahkamlikka hisoblash, simmetrik va asimmetrik sikllar, siklning asosiy xarakteristikalari, chidamlilik chegarasi va charchash mustahkamligining extiyotlik koeffitsienti kabilar ko'rib chiqilgan.
Mustahkamlik nazariyalari: Mavzuda mustahkamlik nazariyalari, ularning egilish va buralishning birgalikdagi ta'siridan mustahkamlikka hisoblashga tadbiq etilishi ko'rib chiqilgan.
Dinamik kuchlar ta’siridan mustahkamlikka hisoblash: Ushbu mavzuda dinamik kuchlar ta'siridan mustahkamlikka hisoblash, Dalamber prinsipi, dinamik koeffitsient va zarb kuchlarining ta'sirini hisoblash usullari bayon etilgan.
Siklli o‘zgaruvchan kuchlar ta’siridan mustahkamlikka hisoblash: Mavzuda siklli o‘zgaruvchan kuchlar ta’siridan mustahkamlikka hisoblash, simmetrik va asimmetrik sikllar, siklning asosiy xarakteristikalari, chidamlilik chegarasi va charchash mustahkamligining extiyotlik koeffitsienti kabilar ko'rib chiqilgan.
Mustahkamlik nazariyalari: Ushbu mavzuda mustahkamlik nazariyalari, ularning egilish va buralishning birgalikdagi ta'siridan mustahkamlikka hisoblashga tadbiq etilishi ko'rib chiqilgan.
Dinamik kuchlar ta’siridan mustahkamlikka hisoblash: Mavzuda dinamik kuchlar ta'siridan mustahkamlikka hisoblash, Dalamber prinsipi, dinamik koeffitsient va zarb kuchlarining ta'sirini hisoblash usullari bayon etilgan.
Siklli o‘zgaruvchan kuchlar ta’siridan mustahkamlikka hisoblash: Ushbu mavzuda siklli o‘zgaruvchan kuchlar ta’siridan mustahkamlikka hisoblash, simmetrik va asimmetrik sikllar, siklning asosiy xarakteristikalari, chidamlilik chegarasi va charchash mustahkamligining extiyotlik koeffitsienti kabilar ko'rib chiqilgan.
Mustahkamlik nazariyalari: Ushbu mavzuda mustahkamlik nazariyalari, ularning egilish va buralishning birgalikdagi ta'siridan mustahkamlikka hisoblashga tadbiq etilishi ko'rib chiqilgan.
Dinamik kuchlar ta’siridan mustahkamlikka hisoblash: Mavzuda dinamik kuchlar ta'siridan mustahkamlikka hisoblash, Dalamber prinsipi, dinamik koeffitsient va zarb kuchlarining ta'sirini hisoblash usullari bayon etilgan.
Siklli o‘zgaruvchan kuchlar ta’siridan mustahkamlikka hisoblash: Ushbu mavzuda siklli o‘zgaruvchan kuchlar ta’siridan mustahkamlikka hisoblash, simmetrik va asimmetrik sikllar, siklning asosiy xarakteristikalari, chidamlilik chegarasi va charchash mustahkamligining extiyotlik koeffitsienti kabilar ko'rib chiqilgan.
Mustahkamlik nazariyalari: Ushbu mavzuda mustahkamlik nazariyalari, ularning egilish va buralishning birgalikdagi ta'siridan mustahkamlikka hisoblashga tadbiq etilishi ko'rib chiqilgan.
Dinamik kuchlar ta’siridan mustahkamlikka hisoblash: Mavzuda dinamik kuchlar ta'siridan mustahkamlikka hisoblash, Dalamber prinsipi, dinamik koeffitsient va zarb kuchlarining ta'sirini hisoblash usullari bayon etilgan.
Siklli o‘zgaruvchan kuchlar ta’siridan mustahkamlikka hisoblash: Ushbu mavzuda siklli o‘zgaruvchan kuchlar ta’siridan mustahkamlikka hisoblash, simmetrik va asimmetrik sikllar, siklning asosiy xarakteristikalari, chidamlilik chegarasi va charchash mustahkamligining extiyotlik koeffitsienti kabilar ko'rib chiqilgan.
Mustahkamlik nazariyalari: Ushbu mavzuda mustahkamlik nazariyalari, ularning egilish va buralishning birgalikdagi ta'siridan mustahkamlikka hisoblashga tadbiq etilishi ko'rib chiqilgan.
Dinamik kuchlar ta’siridan mustahkamlikka hisoblash: Mavzuda dinamik kuchlar ta'siridan mustahkamlikka hisoblash, Dalamber prinsipi, dinamik koeffitsient va zarb kuchlarining ta'sirini hisoblash usullari bayon etilgan.
Siklli o‘zgaruvchan kuchlar ta’siridan mustahkamlikka hisoblash: Ushbu mavzuda siklli o‘zgaruvchan kuchlar ta’siridan mustahkamlikka hisoblash, simmetrik va asimmetrik sikllar, siklning asosiy xarakteristikalari, chidamlilik chegarasi va charchash mustahkamligining extiyotlik koeffitsienti kabilar ko'rib chiqilgan.
Mustahkamlik nazariyalari: Ushbu mavzuda mustahkamlik nazariyalari, ularning egilish va buralishning birgalikdagi ta'siridan mustahkamlikka hisoblashga tadbiq etilishi ko'rib chiqilgan.
Dinamik kuchlar ta’siridan mustahkamlikka hisoblash: Mavzuda dinamik kuchlar ta'siridan mustahkamlikka hisoblash, Dalamber prinsipi, dinamik koeffitsient va zarb kuchlarining ta'sirini hisoblash usullari bayon etilgan.
Siklli o‘zgaruvchan kuchlar ta’siridan mustahkamlikka hisoblash: Ushbu mavzuda siklli o‘zgaruvchan kuchlar ta’siridan mustahkamlikka hisoblash, simmetrik va asimmetrik sikllar, siklning asosiy xarakteristikalari, chidamlilik chegarasi va charchash mustahkamligining extiyotlik koeffitsienti kabilar ko'rib chiqilgan.
Mustahkamlik nazariyalari: Ushbu mavzuda mustahkamlik nazariyalari, ularning egilish va buralishning birgalikdagi ta'siridan mustahkamlikka hisoblashga tadbiq etilishi ko'rib chiqilgan.
Dinamik kuchlar ta’siridan mustahkamlikka hisoblash: Mavzuda dinamik kuchlar ta'siridan mustahkamlikka hisoblash, Dalamber prinsipi, dinamik koeffitsient va zarb kuchlarining ta'sirini hisoblash usullari bayon etilgan.
Siklli o‘zgaruvchan kuchlar ta’siridan mustahkamlikka hisoblash: Ushbu mavzuda siklli o‘zgaruvchan kuchlar ta’siridan mustahkamlikka hisoblash, simmetrik va asimmetrik sikllar, siklning asosiy xarakteristikalari, chidamlilik chegarasi va charchash mustahkamligining extiyotlik koeffitsienti kabilar ko'rib chiqilgan.
Mustahkamlik nazariyalari: Ushbu mavzuda mustahkamlik nazariyalari, ularning egilish va buralishning birgalikdagi ta'siridan mustahkamlikka hisoblashga tadbiq etilishi ko'rib chiqilgan.
Dinamik kuchlar ta’siridan mustahkamlikka hisoblash: Mavzuda dinamik kuchlar ta'siridan mustahkamlikka hisoblash, Dalamber prinsipi, dinamik koeffitsient va zarb kuchlarining ta'sirini hisoblash usullari bayon etilgan.
Siklli o‘zgaruvchan kuchlar ta’siridan mustahkamlikka hisoblash: Ushbu mavzuda siklli o‘zgaruvchan kuchlar ta’siridan mustahkamlikka hisoblash, simmetrik va asimmetrik sikllar, siklning asosiy xarakteristikalari, chidamlilik chegarasi va charchash mustahkamligining extiyotlik koeffitsienti kabilar ko'rib chiqilgan.
Mustahkamlik nazariyalari: Ushbu mavzuda mustahkamlik nazariyalari, ularning egilish va buralishning birgalikdagi ta'siridan mustahkamlikka hisoblashga tadbiq etilishi ko'rib chiqilgan.
Dinamik kuchlar ta’siridan mustahkamlikka hisoblash: Mavzuda dinamik kuchlar ta'siridan mustahkamlikka hisoblash, Dalamber prinsipi, dinamik koeffitsient va zarb kuchlarining ta'sirini hisoblash usullari bayon etilgan.
Siklli o‘zgaruvchan kuchlar ta’siridan mustahkamlikka hisoblash: Ushbu mavzuda siklli o‘zgaruvchan kuchlar ta’siridan mustahkamlikka hisoblash, simmetrik va asimmetrik sikllar, siklning asosiy xarakteristikalari, chidamlilik chegarasi va charchash mustahkamligining extiyotlik koeffitsienti kabilar ko'rib chiqilgan.
Mustahkamlik nazariyalari: Ushbu mavzuda mustahkamlik nazariyalari, ularning egilish va buralishning birgalikdagi ta'siridan mustahkamlikka hisoblashga tadbiq etilishi ko'rib chiqilgan.
Dinamik kuchlar ta’siridan mustahkamlikka hisoblash: Mavzuda dinamik kuchlar ta'siridan mustahkamlikka hisoblash, Dalamber prinsipi, dinamik koeffitsient va zarb kuchlarining ta'sirini hisoblash usullari bayon etilgan.
Siklli o‘zgaruvchan kuchlar ta’siridan mustahkamlikka hisoblash: Ushbu mavzuda siklli o‘zgaruvchan kuchlar ta’siridan mustahkamlikka hisoblash, simmetrik va asimmetrik sikllar, siklning asosiy xarakteristikalari, chidamlilik chegarasi va charchash mustahkamligining extiyotlik koeffitsienti kabilar ko'rib chiqilgan.