Injenerlik geodeziyasi

Ushbu kitob O‘zbekiston Respublikasi Oliy va O‘rta Mahsus Ta’lim Vazirligi tomonidan chop etilgan bo‘lib, «Foydali qazilmalar va qayta ishlash texnologiyalari» kafedrasi tomonidan tayyorlangan «Injenerlik geodeziyasi» fanidan o‘quv-uslubiy majmua hisoblanadi. Kitobda geodeziya fanining umumiy ma’lumotlari, tarixi, asosiy tushunchalari, o‘lchash usullari, xatolar, topografik planlar va kartalar bilan ishlash, binolar va inshootlar qurilishida geodezik ishlar, yer osti kommunikatsiyalarini qurish va ishlatishdagi geodezik ishlar, shuningdek, gidrotexnika inshootlarini qurishdagi geodezik ishlar kabi keng qamrovli mavzular yoritilgan. Kitobda har bir mavzu bo‘yicha nazorat savollari va amaliy mashg‘ulotlar ham keltirilgan bo‘lib, talabalarning nazariy bilimlarini mustahkamlash va amaliy ko‘nikmalarini shakllantirishga yordam beradi.

Asosiy mavzular

Injenerlik geodeziyasi fanining umumiy ma’lumotlari va tarixi: Mavzuda geodeziya fanining ta’rifi, vazifasi, xalq xo‘jaligidagi ahamiyati, yerning shakli va o‘lchamlari, geodeziya tarixidan ma’lumotlar, boshqa fanlar bilan bog‘liqligi, geodeziyada qo‘llaniladigan koordinatalar sistemalari, yer egilishi, va uning ta’siri haqida ma’lumot berilgan.
Joylardagi chiziqlarni oriyentirlash: Mavzuda joyda chiziqlar yo‘nalishini aniqlash, azimutlar, direksion burchaklar va rumblar, haqiqiy va magnit azimutlar orasidagi bog‘liqlik, to‘g‘ri va teskari azimutlar, direksion burchak va poligonning ichki burchaklari orasidagi bog‘liqlik kabi mavzular yoritilgan.
Geodezik o‘lchashlar va ularning aniqligi: Mavzuda o‘lchash turlari, xatolar va ularning turlari, o’rtacha xato,absolyut va nisbiy xato, tizimli va tasodifiy xatolar hamda ularni kamaytirish usullari haqida ma’lumot berilgan.
Topografik karta va planlar bilan ishlash: Mavzuda joyning tafsilotlari va rel’efini s’yomka qilish, topografik karta va planga ishlash, masshtablar, profillar tuzish, joyda chiziq qiyalik burchagini aniqlash kabi masalalar yoritilgan.
Loyihaviy burchakni joyga chiqarish: Mavzuda loyihaviy burchak yasash, loyihaviy masofani qo‘yish, loyihaviy otmetkani joyga ko‘chirish, loyihaviy chiziq va tekislikni joyga ko‘chirish usullari haqida ma’lumot berilgan.
Bevosita va bilvosita masofa o’lchash: Mavzuda masofa o‘lchash usullari, jumladan, lenta va ruletka bilan masofa o‘lchash, mexanik va optik usullar, hamda invar lenta bilan ishlashning afzalliklari haqida so‘z yuritilgan.
Asbob balandligi va gorizonti: Mavzuda nivelirning balandligi va gorizonti tushunchalari, ularning turlari, foydalanish va tekshirish usullari hamda asbob balandligi va gorizontini aniqlash usullari haqida ma’lumot berilgan.
Topografik s’yomkalar. Topografik s’yomka planini tuzish: Mavzuda topografik s’yomka turlari (taxeometrik, menzulaviy, fototopografik), ularning mohiyati, bajarish tartibi hamda plan tuzish usullari haqida ma’lumot berilgan.
Injenerlik qidiruvlarda trassani loyihalash va vertikal rejalashda geodezik ishlar: Mavzuda injenerlik qidiruv ishlari, trassani loyihalash, vertikal rejalash usullari, yer osti kommunikatsiyalarini joylashtirish hamda rejalar tuzishning ahamiyati haqida so‘z yuritilgan.
Qurilish jarayonida geodezik ishlar: Mavzuda qurilish jarayonida bajariladigan geodezik ishlar, jumladan, binolar va inshootlarni loyihalash, joyga ko‘chirish, geodezik nazorat qilish, deformatsiyalarni aniqlash usullari hamda texnika xavfsizligi qoidalari haqida ma’lumot berilgan.
Binolarni cho’kishi va siljishini, og’ishini kuzatish: Mavzuda binolar va inshootlardagi deformatsiya turlari, ularning sabablari, cho‘kishni kuzatish usullari, gorizontal siljish va og‘ishni aniqlash usullari hamda deformatsiyaning sabablari haqida ma’lumot berilgan.
Elektr uzatgichlarni, aloqa liniyalarini va magistral quvurlarini qurishdagi geodezik ta’minot: Mavzuda elektr uzatgichlar, aloqa liniyalari va magistral quvurlarni qurishda geodezik ishlar, ularning turlari va bu ishlar jarayonida bajariladigan geodezik operatsiyalar haqida ma’lumot berilgan.
Foydali qazilmalarni tashishda geodezik ishlar: Mavzuda yo‘llar qurilishi, loyihalash, trassalash, qazilma konlarini tashishda geodezik ishlar hamda ularning texnik-iqtisodiy jihatlari haqida ma’lumot berilgan.
Gidrotexnika inshootlarini qurishdagi geodezik ishlar: Mavzuda gidrotexnika inshootlari turlari, ularning qurilishidagi geodezik ishlar, suv omborlari va gidrouzel maydonida rejalash ishlari, gidromeliorativ qurilishdagi geodezik ishlar hamda gidrotexnika tarixiga oid ma’lumotlar berilgan.
Vertikal rejalashtirish va loyihalash: Mavzuda vertikal rejalashtirishning mohiyati, uning usullari, profillar usuli, qizil chiziq gorizontallari usuli hamda gorizontal maydonchalar va qiya yassi-liklarni loyihalash masalalariga to’xtalgan.
Qurilish jarayonida geodezik ishlar: Mavzuda qurilish jarayonida bajariladigan geodezik ishlar, jumladan, injenerlik qidiruvlari, loyihani joyga ko‘chirish, binolar va inshootlar qurilishida geodezik ishlar, shuningdek, inshootlar deformatsiyalarini kuzatish hamda texnik xavfsizlik qoidalari haqida ma’lumot berilgan.