Singarmonizm va so‘z urg‘usi – so‘zning prosodik dominantlari (rus, o‘zbek va qozoq tillari misolida)

Ushbu avtoreferat O‘zbekiston Milliy universiteti huzuridagi ilmiy darajalar beruvchi DSc.03/30.12.2019.Fil.01.10 raqamli Ilmiy Kengash tomonidan O‘zbekiston Davlat Jahon Tillari Universitetida tayyorlangan va unda Djusupova Unglasin Talibbayevna tomonidan Singarmonizm va So'z Urg'usi – So'zning Prosodik Dominantlari (Rus, O'zbek va Qozoq Tillari Misolida) mavzusidagi doktorlik dissertatsiyasi haqida ma'lumot berilgan. Dissertatsiya filologiya fanlari bo'yicha falsafa doktori (PhD) darajasini olish uchun tayyorlangan. Unda dunyo tillarida, xususan, rus, o'zbek va qozoq tillarida singarmonizmning o'rni va mohiyati, ularning prosodik jihatdan o'ziga xos xususiyatlari, shuningdek, ularning miqdoriy va sifat jihatdan tahlili qiyosiy usulda o'rganilgan. Tadqiqotda singarmonizmning tilshunoslikdagi ahamiyati, uning turli tillardagi namoyon bo'lishi va lingvostatistik jihatdan tahlili qamrab olingan.

Asosiy mavzular

Kirish: Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati, O‘zbekiston Respublikasi fan va texnologiyalari rivojlanishining ustuvor yo‘nalishlariga mosligi, muammoning o‘rganilganlik darajasi, tadqiqotning maqsadi va vazifalari, obyekti va predmeti, usullari, ilmiy yangiligi va amaliy natijalari, shuningdek, olingan natijalarning ishonchliligi hamda ilmiy va amaliy ahamiyati bayon etilgan.
Rus, o‘zbek va qozoq tillarida singarmonizm va so‘z urg‘usi: Bu bo‘limda rus, o‘zbek va qozoq tillaridagi singarmonizm va so‘z urg‘usi prosodik jihatdan tahlil qilingan. Rus tilida urg‘u, o‘zbek va qozoq tillarida esa singarmonizm prosodik dominant sifatida ko‘rib chiqilgan. Shuningdek, turkiy tillarda singarmonizmning o‘rni va mohiyati, uning tarixiy rivojlanishi hamda zamonaviy rus tilida uning qoldiqlari haqida ma'lumot berilgan. Shuningdek, bu tillardagi singarmonizmning sifat va miqdor jihatdan qiyosiy-statistik tahlili amalga oshirilgan.
Rus, o‘zbek va qozoq tillarida singarmonizmning lingvostatistik tahlili: Ushbu bobda rus, o‘zbek va qozoq tillaridagi bir bo‘g‘inli so‘zlarda singarmonik va nosingarmonik so‘zlarning lingvostatistik tahlili berilgan. Til materiali lug‘atlardan tanlab olinib, statistik tahlil natijalari asosida so‘zlarning prosodik jihatdan o‘ziga xos xususiyatlari aniqlangan. Xususan, har bir tildagi monosingarmotembrli va polisingarmotembrli so‘zlarning miqdor va sifat jihatdan tafovutlari ko‘rsatib o‘tilgan.
Xulosa: Dissertatsiya tadqiqotining asosiy natijalari va xulosalari bayon qilingan. Tadqiqot natijalari bo‘yicha har bir tildagi singarmonizmning o‘ziga xos xususiyatlari, ularning umumiy qonuniyatlari va tafovutlari aniqlangan. Jumladan, qozoq tilida singarmonizm to‘liq, o‘zbek tilida qisman, rus tilida esa ko‘proq urg‘u dominant ekanligi ta’kidlangan. Shuningdek, tadqiqot natijalarining ilmiy va amaliy ahamiyati ham ko‘rsatib o‘tilgan.