O‘rta Zarafshon vohalarida sug‘orish ta’sirida ro‘y berayotgan dinamik jarayonlar va agrolandshaftlarning ekologik holatini baholash

Ushbu dissertatsiya avtoreferati Oʻrta Zarafshon vohalarida sugʻorish taʼsirida roʻy berayotgan dinamik jarayonlar va agrolandshaftlarning ekologik holatini baholashga bag'ishlangan. Unda, sug'orishning tabiiy jarayonlarga ta'siri, landshaftlarning oʻzgarishi, tuproqlarning shoʻrlanishi, ekomeliorativ holatning baholanishi va yaxshilash boʻyicha tavsiyalar keltirilgan. Tadqiqotda masofadan zondlash usullari va GIS texnologiyalaridan foydalanilgan.

Asosiy mavzular

Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati: Jahonda inson va tabiat o'rtasidagi munosabatlar natijasida yuzaga kelayotgan jarayonlar, jumladan, sug'oriladigan yerlarning texnogen buzilishi, cho'llanish, tuproq degradatsiyasi kabi muammolar global ahamiyatga ega. BMTning 2030 yilgacha barqaror rivojlanish dasturi ham shu muammolarga bag'ishlangan. Voha landshaftlarida sug'orish ta'sirida ro'y berayotgan dinamik jarayonlar va agrolandshaftlarning ekologik holatini baholash dolzarb vazifa hisoblanadi.
Tadqiqotning respublika fan va texnologiyalari rivojlanishining ustuvor yo'nalishlariga mosligi: Tadqiqot respublika fan va texnologiyalari rivojlanishining VIII. "Yer haqidagi fanlar" va V. "Qishloq xoʻjaligi, biotexnologiya, ekologiya va atrof-muhit muhofazasi" ustuvor yo'nalishlariga mos keladi.
Muammoning oʻrganilganlik darajasi: Voha landshaftlari va ularning xususiyatlari, sug'orish ta'sirida landshaft komponentlarining o'zgarishi bo'yicha xorijiy va mahalliy olimlar tomonidan tadqiqotlar olib borilgan. Biroq, Oʻrta Zarafshon havzasida sug'orish ta'sirini alohida o'rganish va masofali zondlash metodlarini qo'llashga e'tibor qaratilmagan.
Tadqiqotning maqsadi: Oʻrta Zarafshon havzasi voha landshaftlarining sug'orish ta'sirida o'zgarishi hamda ularni muhofaza qilish bo'yicha taklif va tavsiyalar ishlab chiqish.
Tadqiqotning vazifalari: Voha landshaftlariga oid ilmiy, tarixiy, kartografik manbalarni tahlil qilish; tuproq sho'rlanishi va ekomeliorativ holatni ifodalovchi kartalar yaratish; agrolandshaftlardagi ekologik vaziyatni masofaviy metodlar yordamida aniqlash; ekomeliorativ holatni yaxshilash chora-tadbirlarini ishlab chiqish.
Tadqiqotning obyekti va predmeti: Obyekti: Oʻrta Zarafshon havzasining sug'oriladigan hududlari. Predmeti: sug'orish ta'sirida ro'y berayotgan dinamik jarayonlar, ekologik vaziyatlar va ularni ekomeliorativ jihatdan barqarorlashtirish masalalari.
Tadqiqotning usullari: Dala tadqiqoti, aerokosmik, taqqoslash, ekspeditsion, masofadan tadqiq etish, zondlash, GATga asoslangan kartografik, tizimli va qiyosiy tahlil.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi: Agrolandshaftlarda tuproq shoʻrlanishi va ekomeliorativ holat Landsat 7-8, Sentinel tizimlari kosmik tasvirlar yordamida ArcGIS dasturidan foydalanib kartalar yaratilgan; agrolandshaftlardagi ekologik vaziyat va antropogen ta'sir masofali metodlarni qoʻllash orqali aniqlangan va baholangan; ekomeliorativ holatni yaxshilash chora-tadbirlari ishlab chiqilgan.
Tadqiqotning amaliy natijalari: Landshaftlarda dinamik jarayonlarga sugʻorish ta'siri aniqlangan; agrolandshaftlarda ekomeliorativ sharoitni optimallashtirish bo'yicha chora-tadbirlar ishlab chiqilgan; antropogen tazyiq va o'zgarishlar tahlil qilingan; ekomeliorativ holatni yaxshilash bo'yicha chora-tadbirlar ishlab chiqilgan.
Tadqiqot natijalarining ishonchliligi: Natijalarning ishonchliligi davlat tashkilotlari ma'lumotlariga asoslanadi va tasdiqlangan.
Tadqiqot natijalarining ilmiy va amaliy ahamiyati: Ilmiy ahamiyati: landshaftshunoslik nazariyasini to'ldirish va agrolandshaftlar konsepsiyasini boyitish. Amaliy ahamiyati: Oʻrta Zarafshon havzasi agrolandshaftlarini ekomeliorativ jihatdan optimallashtirish va ekologik sharoitni yaxshilashga yo'naltirilgan tavsiyalar.
Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi: Olingan natijalar asosida agrolandshaftlarda sugʻorishni tartibga solish, gurunt suvlari sathini pasaytirish, qishloq xoʻjalik ekinlarini joylashtirish sxemasini takomillashtirish va yer resurslarini optimal boshqarishda Oʻzbekiston Respublikasi Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish Davlat Qoʻmitasi amaliyotiga joriy etilgan.
Tadqiqot natijalarining aprobatsiyasi va chop etilishi: Tadqiqot natijalari 3 ta xalqaro va 4 ta respublika ilmiy-amaliy anjumanlarida muhokama qilingan va 14 ta ilmiy ish chop etilgan.
Dissertatsiyaning tuzilishi va hajmi: Dissertatsiya kirish, uch bob, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati va ilovalardan iborat, umumiy hajmi 120 sahifani tashkil etadi.
Asosiy mazmuni: Birinchi bobda sugʻorishning tabiiy landshaftlarga ta'siri, dinamik jarayonlar va iqlim sharoitining roli oʻrganilgan. Ikkinchi bobda Oʻrta Zarafshon havzasi voha geosistemalarida roʻy berayotgan dinamik jarayonlar, jumladan, antropogen landshaftlar oʻrganilgan. Uchinchi bobda esa agrolandshaftlarni ekologik holati va ularni yaxshilashning geografik asoslari tahlil qilingan. Xulosada esa tadqiqot natijalari va ilmiy-amaliy xulosalar keltirilgan.