Ikki tilli o'quv lug'atlarda ko'p ma'noli so'zlarning leksikografik talqini (inglizcha-o'zbekcha va o'zbekcha-inglizcha ikki tilli o'quv lug'atlari misolida)

Ushbu dissertatsiya ingliz va oʻzbek tillaridagi koʻp maʼnoli soʻzlarning lugʻatchilik talqiniga bagʻishlangan. Tadqiqot ikki tilli oʻquv lugʻatlarida koʻp maʼnoli soʻzlar maʼnolarining leksikografik talqini bilan bogʻliq muammolarni yoritadi, inglizcha-oʻzbekcha va oʻzbekcha-inglizcha lugʻatlarning arxitektonik jihatdan tuzilishini asoslaydi. Shuningdek, ikki tilli lugʻatlar uchun koʻp maʼnoli soʻzlarni tanlash mezonlari va ularni semantizatsiya qilish bosqichlarini aniqlaydi. Tadqiqotda nutqiy hosila maʼnolarni farqlashning lingvistik va didaktik asoslari ishlab chiqilgan va bu lugʻatlarning tarkibiy qismlari va ularning oʻzaro aloqadorligi tahlil qilingan.

Asosiy mavzular

Tadqiqotning dolzarbligi va zarurati: Hozirgi bosqichda jahon tilshunosligida tilni uning milliy mentaliteti va madaniyati bilan bogʻliq holda oʻrganishga eʼtibor kuchaygan. Koʻp maʼnoli soʻzlar har bir til lugʻat boyligining asosini tashkil etadi. Ingliz tilining xalqaro maqomi va sunʼiy intellektning rivojlanishi uni oʻrganishga boʻlgan talabni oshirgan. Shu bois, ingliz va oʻzbek tillaridagi koʻp maʼnoli soʻzlarni tushunish va ularning lugʻatchilik talqinini ishlab chiqish dolzarb masaladir. Shuningdek, Oʻzbekistonning davlat tilini rivojlantirish siyosati ham bu tadqiqotning muhimligini taʼkidlaydi.
Tadqiqotning ilmiy va amaliy ahamiyati: Tadqiqot natijalari oʻzbek va ingliz tillaridagi koʻp maʼnoli soʻzlarning ifoda imkoniyatlari va hosila maʼnolarning yuzaga kelish yoʻllarini ajratish borasidagi munozaralarga oydinlik kiritadi. Tadqiqotdan olingan tavsiyalar va mashqlar oliy oʻquv yurtlarida va maktablarda til oʻqitishni takomillashtirishga, xususan, leksikografiya boʻlimini oʻqitishda foydalanish mumkin.
Tadqiqotning obyekti va predmeti: Tadqiqot obyekti sifatida ingliz va oʻzbek tillaridagi koʻp maʼnoli soʻzlar tanlangan. Tadqiqot predmeti esa ushbu soʻzlarning inglizcha-oʻzbekcha va oʻzbekcha-inglizcha lugʻatlarda leksikografik talqin qilishning lingvodidaktik asoslari hisoblanadi.
Tadqiqot usullari: Dissertatsiyada qiyosiy-tarixiy, tavsifiy (sinxron tahlil), distributiv, transformatsiya, komponent tahlil metodlaridan foydalanilgan.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi: Tadqiqotda inglizcha-oʻzbekcha va oʻzbekcha-inglizcha lugʻatlarning arxitektonik tuzilishi, koʻp maʼnoli soʻzlarni tanlash mezonlari, ularning semantizatsiyasi bosqichlari aniqlangan, shuningdek, nutqiy hosila maʼnolarni farqlashning lingvistik va didaktik asoslari ishlab chiqilgan.
Tadqiqotning amaliy natijalari: Tadqiqot natijalari Oʻzbekiston va xorijiy mamlakatlarda bajarilgan bir qator ilmiy loyihalarda qoʻllanilgan va ikki tilli lugʻatlar tarkibini boyitishga hissa qoʻshgan.
Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi va aprobatsiyasi: Tadqiqot natijalari 9 ta ilmiy-amaliy anjumanda, jumladan, 6 ta respublika va 3 ta xalqaro anjumanlarda aprobatsiyadan oʻtgan. Tadqiqot mavzusi boʻyicha jami 18 ta ilmiy ish chop etilgan.
Xulosa: Ilk lugʻatlar taʼlimiy maqsadda tuzilgan ikki tilli lugʻatlar boʻlgan. Inglizcha-oʻzbekcha va oʻzbekcha-inglizcha lugʻatlar arxitektonik jihatdan megarugʻlanishga asoslangan. Koʻp maʼnoli soʻzlarni tanlashda tarixiy, lingvistik va stilistik mezonlar muhim ahamiyatga ega. Ingliz va oʻzbek lugʻatchiligida koʻp maʼnoli soʻzlarni talqin qilishda hali ham kamchiliklar mavjud. Shu sababli, mazkur lugʻatlarda kontekstual maʼnolarni toʻgʻri talqin qilish va lingvodidaktik asoslarni ishlab chiqish zarur. Oʻzbekcha-inglizcha lugʻatlarni takomillashtirish uchun ham ushbu yoʻnalishda ishlar olib borilishi lozim.