Navoiyshunoslikda tasavvuf va badiiyat muammolari tadqiqi (Ibrohim Haqqul ijodi misolida)
Ushbu dissertatsiya avtoreferati Sayliyeva Zarina Rakhmiddinovna tomonidan tayyorlangan bo'lib, u oʻzbek tilshunosligida Alisher Navoiy ijodining tasavvuf va badiiyat muammolari tadqiqini Ibrohim Haqqul ijodi misolida oʻrganadi. Asarda Ibrohim Haqqulning ilmiy faoliyati, uning asarlarida tasavvuf va badiiyat masalalarining yoritilishi, shuningdek, uning uslubiy va lingvopoetik xususiyatlari tahlil qilinadi.
Asosiy mavzular
- Tadqiqotning dolzarbligi va zarurati: Jahon adabiyotshunosligida taniqli tadqiqotchi-olimlarning ilmiy merosini oʻrganish, ularning ilmiy-nazariy ishlarining oʻziga xos xususiyatlari va ilmiy-nazariy tadqiqotlarni muayyan muammolar asosida oʻrganish zamonaviy dunyoqarash, fan taraqqiyotiga innovatsion yondashuvni talab qilishi ta'kidlanadi. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining qator farmonlari va qarorlari ushbu tadqiqotning dolzarbligini yanada asoslaydi.
- Tadqiqotning maqsadi va vazifalari: Tadqiqotning maqsadi navoiyshunoslikda tasavvuf va badiiyat muammolarini Ibrohim Haqqul ijodi misolida ochib berishdan iborat. Vazifalar sifatida esa: milliy mustaqillik davrida oʻzbek adabiyotshunosligida yuzaga kelgan sifat oʻzgarishlarini muayyan navoiyshunos (Ibrohim Haqqul) ilmiy merosi tadqiqi orqali koʻrsatish; Alisher Navoiy lirikasiga mansub ruboiy, qit’alardagi yangi qirralarning kashf etilishida olim xizmatlarini aniqlash; olimning tadqiqotlarida Alisher Navoiy ijodiyotiga tasavvuf ta’siri va badiiy ifodasining oʻrni va ahamiyatini yoritish; adabiyotshunosning ilmiy merosi tahlili davomida tadqiqotchi mahorati muammosini oydinlashtirish; Ibrohim Haqqul asarlarining lingvopoetik va uslubiy xususiyatlarini aniqlash orqali uning uslubidagi oʻziga xos jihatlarni yoritish belgilangan.
- Tadqiqotning predmeti va obyekti: Tadqiqotning obyekti sifatida adabiyotshunos olim Ibrohim Haqqulning navoiyshunoslik jumladan, tasavvufga oid ilmiy ishlari, kitoblari koʻrsatilgan. Tadqiqotning predmeti esa Mustaqillik davri navoiyshunosligida tasavvuf tadqiqi va adabiyotshunos mahorati masalalari tashkil etadi.
- Tadqiqotning ilmiy yangiligi: Milliy Mustaqillik davrida oʻzbek navoiyshunosligida shakllangan tafakkur erkinligi, adabiyoshunos Ibrohim Haqqulning ilmiy merosiga xos ramz, belgi, ishoratlarni anglash; olim asarlarining ahamiyati va oʻziga xosliklari; Navoiy she'riyatining Sharq tafakkuri va ma'naviy-axloqiy rivojlanishida tasavvuf ta'limotining falsafiy mulohazalar bilan bog'liqligi; adabiyotshunos uslubi va uning soʻz qoʻllash hamda fikrni ifodalash mahorati va uslubining shakllanishidagi oʻziga xosliklar aniqlangan.
- Tadqiqotning amaliy natijalari: Navoiyshunoslarimiz orasida Ibrohim Haqqulning ijodiy merosini tadqiq va targʻib qilishdagi oʻrni, uning tahlil imkoniyatlarining kengligi dalillangan; Ibrohim Haqqulning yirik tadqiqotlarini oʻrganish orqali Navoiy ruboiy, qit’alaridagi falsafiy teranlik va mantiqiy izchillik asoslangan; istiloq yillarida navoiyshunoslikning sinfiy tarafkashlik, nigilizmdan xalos boʻlib, ilmiy mezonlar asosida tadqiq etishga kirishganligi isbotlangan.
- Tadqiqotning ilmiy va amaliy ahamiyati: Tadqiqot natijalari oliy ta'lim tizimiga moʻljallangan darslik, oʻquv qoʻllanmalar yozishda va dars mashgʻulotlarini tashkil qilishda foydalanish mumkin.
- Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi: Ibrohim Haqqulning asarlarini oʻrganish natijasida Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Qoraqalpogʻiston boʻlimida bajarilgan bir qator fundamental loyihalarda, shuningdek, Buxoro viloyati teleradiokompaniyasining koʻrsatuvlari tayyorlashda va ilmiy-ommabop maqolalar chop etishda foydalanilgan.