Tabotaboiy qarashlarining falsafiy-konseptual tahlili
Ushbu dissertatsiya avtoreferati X asrda yashagan va islom falsafasining rivojlanishiga katta hissa qo'shgan buyuk alloma Muhammad Husayn Tabotaboiyning hayoti, falsafiy qarashlari va ilmiy merosini o'rganishga bag'ishlangan. Tadqiqotda Tabotaboiyning falsafiy-konseptual dunyoqarashi, uning ontologik, gnoseologik, teologik va aksiologik masalalar bo'yicha qarashlari chuqur tahlil qilinadi. Zamonaviy falsafa va ilohiyotshunoslikka Tabotaboiyning ta'siri, uning ilmiy-amaliy ahamiyati ham yoritilgan. Dissertant Tabotaboiyning falsafiy tizimini tahlil qilish orqali islom falsafasining zamonaviy dunyoqarashdagi o'rnini va ahamiyatini ochib beradi.
Asosiy mavzular
- Dissertatsiyaning dolzarbligi va zarurati: Jahon ijtimoiy-ma'naviy muhitini barqarorlashtirish va umuminsoniy qadriyatlarni mustahkamlashda diniy bag'rikenglik, plyuralistik tamoyillar va diniy-irfoniy qarashlar muhim ahamiyat kasb etishi ta'kidlangan. Sharq mutafakkirlarining ilmiy merosidagi falsafiy qarashlar, ayniqsa Tabotaboiy merosidagi integratsiyalashuv va transformatsiya jarayonlarini o'rganish dolzarb vazifa sifatida ko'rsatilgan.
- Muammoning oʻrganilganlik darajasi: Tabotaboiy ilmiy-ma'naviy merosi asosan Eron va Yevropa mamlakatlarida tadqiq etilgan. Jumladan, uning falsafiy-konseptual jihatlari Gʻarb va Sharq mamlakatlarida oʻrganilgan. Gʻarb mamlakatlaridagi tadqiqotlarga Anri Korben, J.L.Makie kabi olimlarning asarlari misol qilib keltirilgan. Sharq mamlakatlarida esa Murtazo Mutaharriy, Mas'ud Oʻmid kabi mutafakkirlarning tadqiqotlari keltirilgan.
- Tadqiqotning maqsadi: Alloma Tabotaboiyning ontologik, gnoseologik, teologik va aksiologik masalalarini falsafiy-konseptual asoslarini ochib berish.
- Tadqiqotning vazifalari: XX asrda Erondagi ijtimoiy-siyosiy va madaniy-ma'rifiy holatni, Tabotaboiyning falsafiy qarashlarining nazariy asoslarini tadqiq qilish; teologik va falsafiy bilish uslublarining oʻzaro ta'sirlashuvini aniqlash; islom falsafasidagi masalalarning integratsiyalashuvi va transformatsiyalashuvi jarayonlarini asoslash; dialektik materializm konsepsiyasining tanqidiy tahlilini ochib berish; falsafa, tafsir va axborga oid qarashlarining ijtimoiy ahamiyatini asoslab berish; zamonaviy falsafiy ilohiyotshunoslikda Tabotaboiyning oʻrnini va tizimini hozirgi zamonga transformatsiyalash xususiyatlarini asoslash.
- Tadqiqotning ilmiy yangiligi: Zamonaviy islom falsafasidagi integratsiya va transformatsiya jarayonlarini Tabotaboiy qarashlari asosida ochib berish; ayollarning teng huquqliligi haqidagi islom teologiyasiga asoslangan xulosalarning gender tenglikka erishishdagi ijtimoiy ahamiyatini isbotlash; falsafa, tafsir va axborga oid qarashlarni aralashtirishning ijtimoiy ahamiyatini asoslab berish; islom ilohiyotshunosligidagi ratsionalizmning namunasini ko'rsatish.
- Tadqiqotning amaliy natijalari: Diniy-falsafiy qarashlarning ta'lim, tarbiya va targ'ibot tadbirlarida islomiy irfonni shakllantirishga xizmat qilishi; yoshlarni barkamol etishda Tabotaboiyning ilmga targ'ib qilish qarashlarining falsafiy xususiyatlari; yoshlar ma'naviy dunyoqarashi yuksalishiga, mafkuraviy immunitetni mustahkamlashga samarasi asoslab berilgan.
- Xulosa: Tabotaboiyning qarashlarida jamiyatni 'qutqarish' konsepsiyasi ustuvorlik qilishi; Sharq faylasuflarining uning dunyoqarashini shakllanishidagi oʻrni; Tabotaboiyning borliq va irfon masalalaridagi yondashuvi; dialektik materializmga tanqidiy qarashlari; nasroniy ilohiyotshunoslik va islom ilohiyotshunosligi oʻrtasidagi farqlar; islom ilohiyotshunosligida ratsionalizm va irratsionalizmning oʻrni.