O‘zbek va ingliz tillaridagi paremiyalarda “Afv etish” konsepti
Ushbu doktorlik dissertatsiyasi avtoreferatida oʻzbek va ingliz tillaridagi paremiyalarda “afv etish” konseptining lingvokulturologik xususiyatlari tadqiq etilgan. Tadqiqotning maqsadi ushbu konseptning umumiy hamda farqli jihatlarini aniqlash, lingvomadaniy jihatlarini ochib berishdan iborat. Tadqiqotda jahon tilshunosligidagi lingvomadaniy birliklarning tadqiqiga bagʻishlangan ishlar qiyosiy oʻrganilgan, paremiyalarning oʻzbek va ingliz tillaridagi voqelanishi, shakllanishi va tasniflari belgilangan. Shuningdek, afv etish konseptosferasiga kiruvchi leksik birliklar tahlil qilinib, oʻzbek va ingliz tillarida ushbu konseptning lingvomadaniy mohiyati va leksik-semantik xususiyatlari ochib berilgan. Tadqiqotning ilmiy yangiligi sifatida paremiyalarning turli turlari, olamning lisoniy manzarasi, madaniyat, stereotiplar, metaforik soʻzlarning tahlili orqali oʻzbek va ingliz tillarida afv etish konseptining ifodalanish shakllari aniqlangan.
Asosiy mavzular
- Tadqiqotning dolzarbligi va zarurati: Jahon tilshunosligida paremiyalarni oʻrganish tilning genezisini koʻrish, ma'lum bir xalqning milliy-mentalital stereotiplarini tushunishga imkon beradi. Paremiyalar millatning hayoti, odob-axloqi va urf-odatlarini aks ettirib, olam modelini birlashtiradi. Mamlakatimizda xorijiy tillarni oʻrganishni rivojlantirish davlat siyosatining bir qismi sifatida paremiyalarni qiyosiy tadqiq qilish dolzarb vazifalardan biridir.
- Muammoning oʻrganilganlik darajasi: Dunyo tilshunosligida paremiyalarning ilmiy tadqiqi keng qamrovli. Sohada maqollarni tadqiq etish, ularni paremiologik birlik sifatida monografik tahlil etishda ingliz va oʻzbek tilshunoslarining koʻplab tadqiqotlari mavjud. Biroq, aynan afv etish konseptining leksik-semantik va lingvomadaniy xususiyatlari boʻyicha atroflicha tahlil qilinmagan.
- Tadqiqotning maqsadi va vazifalari: Tadqiqotning maqsadi oʻzbek va ingliz tillaridagi "afv etish" konseptli paremiyalarni qiyosiy tahlil qilish va ularning umumiy hamda farqli jihatlarini aniqlashdir. Vazifalar esa jahon tilshunosligida lingvomadaniy birliklarni qiyosiy oʻrganish, paremiyalarning oʻzbek va ingliz tillaridagi voqelanishini belgilash, afv etish konseptosferasiga kiruvchi leksik birliklarni tahlil qilish, ushbu konseptning lingvomadaniy mohiyatini va leksik-semantik xususiyatlarini ochib berishdan iborat.
- Tadqiqotning ilmiy yangiligi: Tadqiqotda paremiyalarning turli turlari, olamning lisoniy manzarasida aks etishi, stereotiplar, metaforik soʻzlar tahlili orqali oʻzbek va ingliz tillarida afv etish konseptining ifodalanish shakllari aniqlangan. Shuningdek, ushbu konseptning kognitiv strukturasi, insonning uzr, kechirim xususiyatlari va boshqa jihatlari ochib berilgan.
- Tadqiqot natijalarining ilmiy va amaliy ahamiyati: Tadqiqot natijalarining ilmiy ahamiyati lingvomadaniy, emotsional va kognitiv munosabatlar, inson tafakkurining manzarasi va konseptlar tadqiqida, izohli lugʻatlar yaratishda vosita boʻlishi mumkin. Amaliy ahamiyati esa "Kognitiv tilshunoslik”, “Lingvokulturologiya” kabi fanlar boʻyicha darslik va oʻquv qoʻllanmalar yaratishda foydalanish mumkin.
- Tadqiqotning asosiy mazmuni: Tadqiqotning birinchi bobida lingvomadaniy birliklarning roli va ahamiyati, ikkinchi bobida jahon tilshunosligida lingvomadaniy birliklarning oʻrganilishi, uchinchi bobida esa afv etish konseptining leksikografiya manbalarda va badiiy adabiyotlarda ifodalanishi masalalari yoritilgan.