Nemis va o‘zbek tillari somatik frazeologizmlarining lingvomadaniy xususiyatlari

Ushbu avtoreferat Xasan Toʻxtayevich Nurullayevning “Nemis va Oʻzbek tillari Somatik Frazeologizmlarining Lingvomadaniy Xususiyatlari” mavzusidagi doktorlik (PhD) dissertatsiyasi asosida tayyorlangan. Dissertatsiyada nemis va oʻzbek tillaridagi somatik frazeologizmlarning lingvomadaniy jihatlari, ularning semantik-struktur, milliy-madaniy, antropotsentrik va konseptual tahlili, shuningdek, ularning lingvomadaniy xususiyatlari qiyosiy tahlil qilingan. Tadqiqotda, shuningdek, frazeologizmlarning tarjimasi, ularning morfo-sintaktik va lingvomadaniy jihatdan oʻrganilishi, oʻziga xosliklari va muqobillik darajalari tahlil qilingan. Dissertatsiya natijalari asosida nemis va oʻzbek tillarining somatik frazeologizmlari boʻyicha lugʻatlar yaratilgan.

Asosiy mavzular

Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati: Jahon tilshunosligida inson tanasi a'zolari nomlari ishtirok etgan frazeologizmlar (somatik frazeologizmlar)ning dolzarbligi, ularning emotsional, milliy-madaniy oʻziga xosliklari va til orqali ifodalanishi tadqiq qilingan.
Tadqiqotning respublika fan va texnologiyalari rivojlanishining ustuvor yoʻnalishlariga mosligi: Tadqiqotning respublika fan va texnologiyalari rivojlanishining I. “Axborotlashgan jamiyat va demokratik davlatni ijtimoiy, huquqiy, iqtisodiy, madaniy, ma'naviy-ma'rifiy rivojlantirish, innovatsion iqtisodiyotni rivojlantirish” ustuvor yoʻnalishiga mosligi koʻrsatilgan.
Muammoning oʻrganilganlik darajasi: Dunyo tilshunosligida va Oʻzbekistonda somatik frazeologizmlarni oʻrganish boʻyicha olib borilgan tadqiqotlar va ularning asosiy yoʻnalishlari koʻrib chiqilgan.
Tadqiqotning maqsadi va vazifalari: Nemis va oʻzbek tillaridagi somatik frazeologizmlarni qiyosiy tahlil qilish, ularning antropotsentrik, madaniy, milliy va tarjimaviy xususiyatlarini aniqlash dissertatsiyaning asosiy maqsadi etib belgilangan. Vazifalar esa frazeologizmlarni morfologik-sintaktik va muqobillik jihatdan tahlil qilish, ularning tarjima imkoniyatlarini oʻrganish va lingvomadaniy jihatlarini ochib berishni oʻz ichiga oladi.
Tadqiqotning obyekti va predmeti: Nemis va oʻzbek tillari leksikografik manbalaridagi somatik frazeologizmlar tadqiqot obyekti, ularning leksik, morfo-sintaktik, tarjima, lingvomadaniy xususiyatlari esa tadqiqot predmeti hisoblanadi.
Tadqiqotning usullari: Qiyosiy, kognitiv-semantik, tasnifiy, struktur-grammatik, lingvomadaniy va statistik tahlil usullaridan foydalanilgan.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi: Dissertatsiyada nemis va oʻzbek tillaridagi somatik frazeologizmlarning morfologik-sintaktik va struktur-semantik xususiyatlari, ularning milliy-madaniy jihatdan oʻziga xosliklari va tarjima imkoniyatlari tadqiq qilingan.
Tadqiqotning amaliy natijasi: Tadqiqot natijalari asosida leksikologiya va frazeologiya oʻquv qoʻllanmalarini takomillashtirish, frazeografik manbalar va lugʻatlar yaratishda foydalanish mumkinligi ta'kidlangan. "Nemischa-oʻzbekcha somatik frazeologizmlar lugʻati" va elektron lugʻat ham yaratilgan.
Tadqiqot natijalarining aprobatsiyasi va e'lon qilinganligi: Tadqiqot natijalari 5 ta xalqaro va 2 ta respublika ilmiy-amaliy anjumanlarda muhokama qilingan. Umuman olganda, 18 ta ilmiy ish chop etilgan, jumladan, 9 ta maqola ilmiy nashrlarda va 6 ta maqola respublika hamda 3 ta xorijiy jurnallarda chop etilgan.
Xulosa: Nemis va oʻzbek tillaridagi somatik frazeologizmlarning motivlanish darajasi, tarjima imkoniyatlari, morfologik-sintaktik va lingvomadaniy xususiyatlari, shuningdek, ularning milliy-madaniy jihatlari boʻyicha xulosalar chiqarilgan. Nemis va oʻzbek tillarida frazeologizmlarning soni boʻyicha qiyosiy tahlillar ham keltirilgan.