Kislorod saqlagan birikmalar asosida antidetonatsion kompozitsiyalar olish texnologiyasini ishlab chiqish
Ushbu dissertatsiya avtoreferati O'zbekiston Respublikasi Oliy ta'lim, fan va innovatsiyalar vazirligi huzuridagi Oliy attestatsiya komissiyasi tomonidan tasdiqlangan mavzular bo'yicha texnika fanlari doktori (PhD) ilmiy darajasini olish uchun bajarilgan tadqiqot natijalarini o'z ichiga oladi. Asosiy e'tibor avtomobil benzinlarining sifatini oshirish maqsadida kislorod saqlagan birikmalar asosida antidetonatsion kompozitsiyalar ishlab chiqish va ularning texnologiyasini yaratishga qaratilgan. Tadqiqotda AI-80 markali avtomobil benzini uchun yuqori oktanli va ekologik toza AI-91 markali benzin olish texnologiyasi ishlab chiqilgan bo'lib, bu O'zbekistonning taraqqiyot strategiyasiga hamohangdir.
Asosiy mavzular
- Tadqiqotning dolzarbligi va zarurati: Dunyo miqyosida avtomobillar sonining o'sishi neft mahsulotlariga bo'lgan talabni oshirmoqda. Bu esa ekologiya va inson salomatligiga salbiy ta'sir ko'rsatuvchi avtomobil chiqindilarining ko'payishiga olib kelmoqda. Shuning uchun ekologik talablarga javob beruvchi avtomobil benzinlarini ishlab chiqarish texnologiyalarini takomillashtirish muhim ahamiyat kasb etadi. Jahonda spirtlar va efirlardan foydalanib antidetonatsion qoʻndirmalar olish bo'yicha tadqiqotlar olib borilmoqda. Tadqiqotda shu yo'nalishda Respublika iqtisodiyotini rivojlantirish hamda innovatsiyalarni keng joriy qilish maqsadida mahalliy xomashyo resurslaridan oqilona foydalanish hamda avtomobil benzinlari sifatini oshirish yo'llari o'rganilgan.
- Tadqiqotning ilmiy yangiligi: Pauerforming jarayoniga metiluchlamchibutil efiri qo'shish orqali oktan sonini oshirish, optimal antidetonatsion komponent OKTAN-MS-6 tarkibini ishlab chiqish, avtomobil dvigatellarida chiqindi gazlar miqdorini kamaytirish uchun OKTAN-MS-6 optimal miqdorini aniqlash hamda OKTAN-MS-6 oksigenat kompozitsiyasini mahalliy AI-80 benzini bilan kompaundlab AI-91 olish texnologiyasini ishlab chiqish ilmiy yangiliklardir.
- Tadqiqot natijalarining amaliy ahamiyati: Tadqiqot natijasida olingan oksigenat kompozitsiyalari (etil spirti, izobutanol, metiluchlamchibutil efiri, izopropanol, anilin) avtomobil benzinlarining antidetonatsion xususiyatlarini yaxshilaydi. Etanolni suvsizlantirish metodologiyasi ishlab chiqilgan. OKTAN-MS-6 oksigenat kompozitsiyasini mahalliy AI-80 benzini bilan kompaundlab AI-91 benzini olish texnologiyasi ishlab chiqilgan.
- Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi: Olingan OKTAN-MS-6 oksigenat kompozitsiyasi «Oʻzbekneftgaz» AJning istiqbolli ishlanmalar ro'yxatiga kiritilgan. Bu esa AI-91 va undan yuqori oktanli avtomobil benzinlari ishlab chiqarish imkonini beradi hamda Yevropa ekologik standartlariga javob beruvchi avtomobil benzinlari ishlab chiqarishga yo'naltirilgan.
- XULOSA: Tadqiqot natijasida etanollarning, MUBE, izopropanol, izobutanollarning oktan soni va antidetonatsion xossalariga ta'siri aniqlandi. OKTAN-MS antidetonatsion kompozitsiyalari olindi va ularning AI-80 benziniga ta'siri o'rganildi. OKTAN-MS-6 oksigenatli kompozitsiyasi (8%) va AI-80 benzini (92%) kompaundlanib, AI-91 avtomobil benzini olindi, uning oktan soni 8 punktga oshdi. Chiqindi gazlar tarkibi me'yorlarga mos kelishi aniqlandi. Texnologik tizim ishlab chiqildi va iqtisodiy samaradorlik 1 litr benzin uchun 757,468 so'mni tashkil etdi.