O‘zbekistondagi siyosiy va iqtisodiy jarayonlarning davriy matbuotda yoritilishi (1924 – 1939 yy.)

Ushbu dissertatsiya M.A.Toshmirzayevich tomonidan 2024-yildagi ilmiy tadqiqotining natijalarini aks ettiradi. Unda O'zbekistonda davriy matbuotda siyosiy va iqtisodiy jarayonlarning yoritilishi (1924–1939 yillar) mavzusi atroflicha tahlil qilingan. Tadqiqot davomida matbuot materiallaridan foydalanib, ushbu davrdagi ijtimoiy-siyosiy jarayonlar, madaniy o'zgarishlar, milliy ziyolilarning faoliyati hamda ularning mamlakat rivojiga qo'shgan hissasi o'rganilgan. Tadqiqot, shuningdek, sovet davridagi siyosatning turli jabhalari, jumladan, din, madaniyat, savdo-sotiq, sanoat va boshqa sohalardagi o'zgarishlarning matbuot orqali qanday yoritilganligini ham ochib beradi. Xususan, materiallar orqali davlat siyosatining ta'siri, mafkuraviy kurashlar, repressiyalar va boshqa muhim masalalar haqida batafsil ma'lumotlar keltirilgan.

Asosiy mavzular

Tadqiqot mavzusining dolzarbligi va zarurati: Jahon miqyosida siyosiy va iqtisodiy jarayonlarni tadqiq etishga katta e'tibor qaratilmoqda. O'zbekistonning o'tmish tarixini o'rganish davlat siyosati darajasiga ko'tarilib, matbuot materiallarining bu xususiyati mustamlaka davridagi murakkab va ziddiyatli jarayonlar dinamikasini tuzishga imkon beradi.
Dissertatsiya mavzusi boʻyicha xorijiy ilmiy tadqiqotlar sharhi: XX asrning 20-30 yillarida Oʻzbekistondagi iqtisodiy va siyosiy jarayonlarning davriy matbuot materiallari asosida yoritilishi masalasiga bagʻishlangan tadqiqotlar qator xorijiy mamlakatlar ilmiy muassasalarida amalga oshirilgan.
Tadqiqotning respublika fan va texnologiyalar rivojlanishining ustuvor yoʻnalishlariga mosligi: Tadqiqot respublika fan va texnologiyalarni rivojlantirishning "Demokratik va huquqiy jamiyatni ma'naviy-axloqiy va madaniy rivojlantirish, innovatsion iqtisodiyotni shakllantirish” ustuvor yo'nalishi doirasida bajarilgan.
Muammoning oʻrganilganlik darajasi: Mavzu tarixshunosligiga doir tadqiqotlarni davriy, metodologik yondashuv va ilmiy xususiyatiga koʻra uch guruhga boʻlib oʻrganish mumkin: sovet davri, mustaqillik yillari va xorijda nashr etilgan tadqiqotlar.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi: Bolsheviklar tomonidan olib borilgan islohotlar va oʻzgarishlar, sovet mafkurasi nazorati ostida faoliyat yuritgan davriy nashrlarning oʻrni, hukumat siyosati, iqtisodiy va ijtimoiy jarayonlarning talqini tahlil qilingan.
Tadqiqotning amaliy natijalari: Tarixiy manbalar va matbuot materiallari asosida Oʻzbekiston tarixida nashriyot va matbuot ishlarining iqtisodiy va siyosiy hayotga ta'siriga oid kam oʻrganilgan masalalarga aniqlik kiritildi.
Tadqiqotning ob'ekti va predmeti: Tadqiqot ob'ekti sifatida XX asrning 20-30-yillaridagi Oʻzbekistondagi davriy matbuotda yoritilgan siyosiy va iqtisodiy masalalar olingan. Tadqiqot predmeti esa oʻrganilayotgan davrda Oʻzbekistondagi chop etilgan davriy matbuot organlari, ularning faoliyatida ishtirok etgan mualliflar, davriy matbuotning 1924-1939 yillardagi siyosiy va iqtisodiy jarayonlar boʻyicha manba sifatidagi oʻrnini tahlil etishdan iborat.
Tadqiqotning usullari: Dissertatsiyada fanlararo yondashuv asosida qiyosiy va kontent tahlil usullaridan foydalanildi.
Xulosa: Bolsheviklar Oʻzbekiston SSRdagi matbuot masalasiga oʻz manfaatlari nuqtai nazaridan qarab, faqat o'zlari boshchiligida chiqarilgan gazeta va jurnallarnigina davriy matbuot sifatida e'tiborga olganlar. Oʻzbekistonda 1924-1939 yillarda nashr etilgan oʻzbek tilidagi gazeta va jurnallar orqali milliy ziyolilar, tuzumning mafkuraviy tazyiqlariga qaramasdan, vatan va millat istiqboli yo'lida xizmat qilganlar. Sovet hukumati 1930 yildan soʻng Oʻzbekistondagi davriy matbuotga boʻlgan tazyiqni yanada kuchaytirdi. 1924-1939 yillardagi davriy matbuot faoliyatida ishtirok etgan mualliflar tomonidan respublikadagi iqtisodiy va siyosiy jarayonlarning yoritilishida sovet hokimiyatining mafkuraviy ta'siri kuchli boʻlganligi ta'kidlandi. Sovet hukmron doiralari 1920-yillarda va 1930-yillarning boshlarida Oʻzbekiston SSR davriy matbuotining (salmog'i juda ko'p bo'lishiga qaramasdan) faqat olti yoki yettita gazeta va jurnallarinigina matbuot sifatida e'tirof etganlar. Sovet hokimiyati dinga qarshi kurashda davriy matbuotdan targ'ibot vositasi sifatida foydalangan. Davriy matbuot materiallarining har tomonlama tahlili qarshilik harakati aynan bolsheviklarning respublikada olib borgan bosqinchilik siyosatlari natijasida paydo bo'lganligini koʻrsatadi. Oʻzbekiston SSRda boshqaruv tizimidagi islohotlarning dastlabki harakatlaridan biri-respublika hududini kommunistlar manfaatlariga xizmat qiladigan tarzda boʻlinishini va taqsimlanishini amalga oshirish tadbiri edi. Kommunistlar tomonidan respublika aholisi oʻrtasida targ'ibot ishlarini olib borish uchun qizil choyxonalardan unumli tarzda foydalanildi. Bolsheviklar Oʻzbekistonda oʻtkazgan yer-suv siyosati xususiy mulkchilikni tugatish hamda kollektiv xoʻjaliklarni tashkil qilishga qaratilgan harakat edi. Davriy matbuot materiallari Oʻzbekistonda oʻtkazilgan yer-suv islohotining asosiy maqsadi kam ta'minlangan aholiga yer-suv berish boʻlmay, balki sovet hukumati yer-suv va boshqa boyliklarni tortib olganligini koʻrsatadi. Davriy matbuot materiallari ittifoq miqyosida yetishtiriladigan paxta xom ashyosining 90 foizdan ortig'i Oʻzbekiston SSR zimmasiga yuklanganligini tasdiqlaydi.