1953–1956-yillаrdа O‘zbekistоndа sоvet hоkimiyatining tаrg‘ibоt-tаshviqоt ishlаri (Fаrg‘оnа vоdiysi misоlidа)

Ushbu dissertatsiya avtoreferati 1953-1956 yillarda Oʻzbekistonda, xususan Fargʻona vodiysida sovet hokimiyatining olib borgan targʻibot va tashviqot siyosatini va uning mohiyatini ochib beradi. Tadqiqotda oʻsha davrdagi siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy jarayonlarga taʼsir koʻrsatgan targʻibot va tashviqot usullari, vositalari va ularning samaradorligi tahlil qilingan. Shuningdek, oʻsha davrdagi arxiv hujjatlari, davriy matbuot materiallari va ilmiy adabiyotlar asosida sovet hokimiyatining targʻibot siyosatining oʻziga xos xususiyatlari va uning natijalari koʻrsatib berilgan.

Asosiy mavzular

• Tadqiqotning dolzarbligi va zarurati: XX asrda, ayniqsa globalizatsiya va axborot almashinuvi kuchaygan davrda, milliy oʻzlikni anglash va qadriyatlarni saqlash muhim ahamiyat kasb etadi. Bu jarayonda targʻibot va tashviqot vositalaridan samarali foydalanish, ularni ilmiy jihatdan oʻrganish dolzarb masala hisoblanadi. Dunyoning ilmiy markazlarida XX asr sovet davlati va uning siyosati, mafkurasi oʻrganilmoqda. Oʻzbekistonda amalga oshirilayotgan islohotlar hamda yangi jamiyat qurilishi sharoitida xalqning boy tarixini, madaniyatini oʻrganish muhim vazifa sifatida belgilangan. Shu bois, 1953–1956 yillardagi Oʻzbekistonda sovet hokimiyatining targʻibot va tashviqot siyosatini aniq va izchil oʻrganish dolzarb ahamiyat kasb etadi.
• Tadqiqotning ilmiy yangiligi: Oʻzbekistonda 1953–1956 yillardagi sovet hokimiyatining targʻibot va tashviqot siyosati, madaniy, ijtimoiy-iqtisodiy hayotni qamrab olganligi va Fargʻona vodiysi misolida ushbu usullardan unumli foydalanilganligi arxiv manbalari asosida aniqlangan. Sovet davridagi targʻibot va tashviqot kampaniyalari Oʻzbekistonda mahalliy xususiyatlarga, jumladan, dinga qarshi kurash, milliy tarixni qoralash kabi koʻrinishlarga ega boʻlgani, bu esa Fargʻona vodiysida yanada keskin amalga oshirilgani ochib berilgan. Shuningdek, sovet hukumatining targʻibot-tashviqot jarayonlarida davriy matbuot va radio asosiy oʻrin tutgani, ayniqsa, Fargʻona vodiysi qishloqlarida radiolashtirishning keng yoʻlga qoʻyilgani va barcha davriy matbuot nashrlarining arzonligi asoslangan. 1953–1956 yillarda Fargʻona vodiysi respublikada paxta yetishtirishda yetakchi boʻlgani sharoitida sovet hokimiyatining targʻibot siyosati yanada kuchaytirilgani va mehnat unumdorligini oshirish, oʻzaro musobaqa kabi shiorlarga aylangani isbotlangan.
• Tadqiqotning amaliy natijalari: Sovet hukumati targʻibot va tashviqot siyosati tarixiga oid arxiv hujjatlari, statistik maʼlumotlar va davriy matbuot materiallarini aniqlash, qiyosiy tahlil qilish asosida nazariy konseptual asoslar koʻrsatib berilgan. Oʻzbekistonning eng yangi tarixi boʻyicha tadqiqotlar doirasida ilk bor 1953–1956 yillar oraligʻi oʻrganilib, maʼlumotlar tizimlashtirildi va muammolar boʻyicha takliflar ishlab chiqildi.
• Xulosa: I.V.Stalinning vafotidan soʻng sovet davlatida siyosiy va mafkuraviy oʻzgarishlar yuz berdi, Stalin shaxsiga sigʻinish tugatilib, V.I.Lenin gʻoyalari va kommunistik partiyaning oʻrni oshirildi. Bu oʻzgarishlar Oʻzbekistonda, jumladan Fargʻona vodiysida ham oʻziga xos tarzda namoyon boʻldi. 1953-yil martdan soʻng oʻz-oʻzini tanqid qilish, milliy respublikalarda kommunistik partiya aʼzolarini koʻpaytirish kabi yangi realliklar kuzatildi. Targʻibot va tashviqot boʻlimlari asosiy ijrochiga aylandi. Viloyat va rayon boʻlimlari targʻibot ishlarini muvofiqlashtirdi. Sovet hokimiyati targʻibotchi kadrlar tayyorlashga katta eʼtibor qaratdi, ammo milliy ruhiyatni inkor etilishi natijasida samaradorlik past boʻldi. Davriy matbuot va radio targʻibotning asosiy vositalariga aylandi. Kommunistik mafkuraga sodiq kadrlar tayyorlashga eʼtibor qaratildi. Xususan, Fargʻona vodiysida siyosiy targʻibotlar ayniqsa yoshlar va xotin-qizlar oʻrtasida olib borildi. Din va diniy eʼtiqodga qarshi kurash kuchaytirildi va bu borada ateistik targʻibotlarda avvalgi tamoyillar saqlanib qoldi.