"Sayatxan Xamra" dástanınıń poetikası

Ushbu kitobda "Sayatxan Xamra" da'stanining poetikasi, jiyuvshi qaharmanlar obrazlari, milliy o'zgeshelikleri, lirik-epikalik janr usiylarining milliy tiykarlaniwi, hamda "Sayatxan Xamra" da'staninin' g'ayri tabiyiy ku'shler obrazlari, hamda "Sayatxan Xamra" da'stani prozasinin' ko'rkemliyi ham olardag'i qollanilgan usiylar teren' izertlengen. Da'standag'i waqiyalar, syujetler, obrazlar, ha'm olardin' ko'rkemlik o'zgeshelikleri uliwma milliy hu'r o'nerimizdi ko'rsetedi.

Asosiy mavzular

• Kirisiw: Dissertaciya temasinin' ti'ykarlaniwi ha'm aktuallig'i. Qaraqalpaq xalqinin milliy ortalig`inda qa`liplesken bir qansha atamadag`i liro-epikaliq da`stanlar qatarinan worin alg`an xaliqliq da`stanlardin` biri «Sayatxan Xamra» da`stani bolip tabiladi. Da`stan qaraqalpaq xalqinin` liro-epikaliq bag`dardag`i da`stanlarinin`ishinde, kompozitsiyaliq qurilisi, ko`rkemliligi ha`m ideyaliq wo`zgesheligi jag`inan wo`z aldina salmaqqa iye, milliy epikaliq mazmunlar ha`m waqiyalar menen bayitilg`an sipatlari arqali ayriqsha ko`zge tu`sedi.
• 1-bap. «Sayatxan Xamra» da`staninda syujet ha'm kompozitsiya: Ha`r qanday ko`rkem do`retpe wo`zinin` kompozitsiyaliq wo`zgesheliklerine iye boladi. A`sirese, xaliq do`retpelerinin` du`zilisi waqiyalardin', syujetlerdin`, motivlerdin`, epizodlardin` qollaniliw usillari jag`inan avtorlin` do`retpelerden anag`urlim pariq qiladi. Waqiyalardin` baslaniwinan baslap qaharman ta`g`dirinin`sheshiliwine shekemgi yeki araliq do`retpege tiyisli waqiyalar menen bayitilip bariladi. Tiykarinan bulardi waqiyalardin' baslaniwi, rawajlaniwi ha`m sheshiliwi degen u`sh bo`lekke bo`liwimiz mu`mkin. Bizin` woyimizsha, da`standi usinday bag`darda u`yreniw wonin` milliylik sipatlarinin` geypara wo`zgesheliklerin aship beriw mu`mkinshiliklerin keltirip shig`aradi.
• 2-bap. «Sayatxan Xamra» da`stanindag`i qaharmanlar Obrazlari ha`m konfliktler: Qaraqalpaq xaliq lirikaliq da`stanlarinda tiykarg`i qaharmanlar ashiqlar bolip esaplaniladi. Wolar wo`zlerinin` murat-maqsetlerine yerisiw ushin wo`zlerinin` jolina tosqinliq yetetug`in ku`shler menen saz ha`m sa`wbet, geypara jag`daylarda hiyle-aqil ja`rdemleri menen qarsi gu`resiwge tayar turadi. Wolardin' qurali duwtar menen wo`z ishki tuyg`ilarin, du`n`yag`a ko`z qaraslarin bayan etetug`in so`z o`neri, yag`niy tartimli saz hawazlari ha`m wo`z orninda, wo`z waqtinda aytilg`an lirikaliq ruhtag`i kewil keshirmeleri bolip tabiladi. Bulardin' barlig`i ja`mlesip belgili bir lirikaliq da`stanlardin`qaharmanlarinin` obrazlarin do`retedi.
• 3-bap. Da`stannin` ko`rkemlilik o`zgeshelikleri: Iri epikaliq xaliqliq do`retpelerinin` ko`rkemlik wo`zgesheliklerin so`z etkende yen birinshi gezekte da`standa tildin` qollaniw sipatlarina ayriqsha diqqat awdariwimiz za`ru`r. Sebebi tildi qollaniw usillarin a`melge asiriwda atqariwshilardin`sheberlikleri menen jeke qa`biletleri ko`zge taslanip turadi. Sonin` tiykarinda milliy tilimizdin`ko`rkemlik da`rejelerinin` ko`p qirlilig`in aniqlawimiz mu`mkin.