"Matematika" 3-klass

Ushbu darslik Qoraqalpoq tilida umumiy oʻrta taʼlim maktablarining 3-sinfi uchun moʻljallangan boʻlib, matematikaning asosiy tushunchalarini, jumladan, arifmetik amallar, geometrik figuralar, oʻlchov birliklari, kasrlar va tenglamalar kabi mavzularni oʻz ichiga oladi. Kitob turli mashqlar, masalalar va qoʻshimcha materiallar bilan boyitilgan boʻlib, oʻquvchilarga matematikani chuqur oʻzlashtirishga yordam beradi. Xususan, sonlar ustida amallar bajarish, ularning qatnashishi bilan tuzilgan masalalar yechish, geometrik shakllarni oʻrganish, masalalarni turli usullarda yechishga oʻrgatadi. Shuningdek, kitobda oʻtilgan mavzularni mustahkamlash uchun qoʻshimcha nazorat savollari va mashqlar ham mavjud.

Asosiy mavzular

• 2-klasta oʻtilganlarni takrorlash: Eki hám úsh tańbalı sanlardı tańbadan ótip qosıw hám alıw. Qawsırmalı ańlatpalar. Qosıwdıń toparlaw nızamı. Sannan qosındını yamasa ayırmanı alıw. 0 hám 1 sanlarınıń qatnasıwında kóbeytiw hám bóliw. Kóbeytiwshilerdiń orın almastırıw nızamı. Sannıń bir neshe úlesin hám úlesi boyınsha sannıń ózin tabıw. Kóbeytiw hám bóliw. Kombinatorlıq hám logikalıq máseleler.
• Kesteden tısqarı kóbeytiw hám bóliw. Geometriyalıq figuralar: 20 · 3, 30 · 4 kórinisindegi ańlatpalar. 60: 3, 100 : 2 kórinisindegi ańlatpalar. 90: 3 kórinisindegi ańlatpalar. Qosındını sanǵa, sandı qosındıǵa kóbeytiw. 23 · 4, 4 · 23 kórinisindegi ańlatpalar. Qosındını sanǵa bóliw. 42 : 3, 72 : 4 kórinisindegi ańlatpalar. Bóliw hám kóbeytiwdi tekseriw. Eki tańbalı sandı eki tańbalı sanǵa boliw. Úsh hám onnan kóp kóbeytiwshilerdi kóbeytiw. Qaldıqlı bóliw. Qaldıqlı bóliwdi tekseriw. Tuwrı sızıqtı belgilew. Kesindi, nur. 100 sanınıń qatnasıwında kóbeytiw hám bóliw. 200 · 3, 800 : 4 kórinisindegi ańlatpalar. 320 · 3 kórinisindegi ańlatpalar. 490 : 7 kórinisindegi ańlatpalar. 600 : 20, 900 : 300 kórinisindegi ańlatpalar. 240 : 30 kórinisindegi ańlatpalar.
• Bekkemlew: 1000 ishinde jazba kóbeytiw hám bóliw. Onlıqtan ótip kóbeytiw. Júzlikten ótip qosıw. Onlıqtan hám júzlikten ótip kóbeytiw.
• 10 000 ishinde cifrlaw. Arifmetikalıq ámeller. Shamalar: Tórt tańbalı sanlardı cifrlaw. Tórt tańbalı sandı tańba birlikleri qosındısı kórinisinde súwretlew. Tórt tańbalı sanlardı salıstırıw. Matematika tariyxınan: cifrlar qalay payda bolǵan? 10 000 ishinde qosıw hám alıw. Poziciyalıq hám poziciyalıq emes sanaq sistemaları. Rim cifrları.
• 10 000 ishinde kóbeytiw hám bóliw: Awızsha kóbeytiw hám bóliw. 10 000 ishinde jazba kóbeytiw. 10 000 ishinde jazba bóliw. Bóliwdi tekseriw. Kóbeytiwdi tekseriw.
• Uzınlıq ólshew birlikleri: Uzınlıq ólshew birlikleri. Uzınlıq ólshew birlikleri arasındaǵı qatnas.
• Massa ólshew birlikleri: Massa ólshew birlikleri. Massa ólshew birlikleri arasındaǵı qatnas.
• Matematikalıq ańlatpalar. Teńsizlikler. Geometriyalıq figuralar: a + b hám a – b ańlatpanıń mánisin tabıń. a ∙ b ańlatpanıń mánisin tabıń. a : b ańlatpanıń mánisin tabıń. Quramalı máseleler. Durıs hám nadurıs pikirler. Teńsizlik. Úlken emes hám kishi emes belgileri. Parellel tuwrı sızıqlar. Perpendikulyar tuwrı sızıqlar. Kósherge salıstırǵanda simmetriyalıq figuralar.
• Ápiwayı bólshekler. Ápiwayı onlıq bólshekler. Shamalar. Geometriyalıq figura: Bólshek túsinigi. Bólimi 2, 4, 8 bolǵan bólshekler. Bólimi 3, 6, 12 bolǵan bólshekler. Durıs hám nadurıs bólshekler. Aralas san túsinigi. Bólsheklerdi salıstırıw. Bólimi birdey bolǵan bólsheklerdi salıstırıw. Alımı birdey bolǵan bólsheklerdi salıstırıw. Bólsheklerdi yarım úles penen salıstırıw. Berilgen sannıń bólshegin hám bólshekten sandı tabıw. Ápiwayı bólsheklerdi qosıw hám alıw. Bólimi birdey bólekshelerdi qosıw. Bólimi birdey bólsheklerdi alıw. Maydan ólshew birlikleri. Betlerin salıstırıw. Waqıt ólshew birlikleri. Waqıt ólshew birlikleri arasındaǵı qatnas. Kalendar.
• Múyesh gradusı: Múyesh gradusı. Dóńgelek diagrammaları. Onlıq bólshek. Onlıq bólsheklerdi ápiwayı bólshek kórinisinde ánlatıw. Onlıq bólsheklerdi salıstırıw hám tártiplew.
• Keńisliktegi figura – piramida: Keńisliktegi figuralardı esleń. Piramida tóbesi hám tárepleriniń jaylasıwın talqılań.
• Keńisliktegi figura – konus: Konus sızılmasın talqılań.
• Maǵlıwmatlardı túrli kóriniste ańlatıw: Kesteni toltırıń. Ańlatpanı jazıp, onıń mánisin tabıń. Sanlardı kósherinde... Sanlardı ápiwayı hám onlıq bólshek kórinisinde jazıń. Jumısshılar...
• Teńlemege alıp keletuǵın máseleler: Eki qádemli hám eki ámelli máseleler.