"Informatika" 8-sinf

Darslik O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tomonidan tasdiqlangan bo‘lib, 8-sinf o‘quvchilari uchun Informatika va hisoblash texnikasi asoslari bo‘yicha chuqur bilim berishga mo‘ljallangan. Kitob informatika fanining nazariy va amaliy jihatlarini o‘z ichiga oladi. Unda kompyuterlarning tarixi, zamonaviy kompyuter turlari, mantiqiy amallar, elektron jadvallar, diagrammalar va operatsion sistemalar kabi muhim mavzular yoritilgan. Darslik informatika fani rivojiga hissa qo‘shgan o‘zbek allomalarining hayoti va ijodi haqida ham ma’lumot beradi.

Asosiy mavzular

1-dars. Hisoblash texnikasining rivojlanish tarixi: Ushbu darsda hisoblash texnikasining rivojlanish tarixi, uning nazariy va amaliy asoslari, pozitsiyali sanoq sistemasi rivoji, Arastu, Leybnits, Jorj Bul va Muhammad al-Xorazmiyning hissa qo‘shganligi haqida ma’lumot beriladi. Hisoblash texnikasi tarixi davrlarga bo‘linadi: mexanik mashinalargacha bo‘lgan davr, mexanik mashinalar davri, elektromexanik mashinalar davri va elektron hisoblash mashinalari davri.
2-dars. Kompyuterlar: Darsda kompyuterlarning avlodlari, ularning asosiy tashkil etuvchi elementlari, tezkorligi, xotira hajmi, kiritish-chiqarish qurilmasi va dasturiy ta’minoti haqida ma’lumot beriladi. Shaxsiy kompyuterning paydo bo‘lishi va rivojlanishi, uning apparatli ta’minoti (sistema bloki, monitor, klaviatura) va qo‘shimcha qurilmalari (sichqoncha, printer, plotter, skaner, modem, web-kamera) haqida batafsil tushuntiriladi.
3-dars. Kompyuter texnikasi vositalari: Darsda kompyuterning tashqi qurilmalari, jumladan, monitor, klaviatura, sichqoncha, printer, plotter, skaner, modem, web-kamera, shuningdek, axborot tashuvchi vositalar – magnit lentasi, egiluvchan magnit disk (disket), optik disk (CD, DVD), flash-xotira va flash-disklar haqida batafsil ma’lumot beriladi.
4-dars. Mantiqiy amallar: Ushbu darsda mantiq fanining obyekti, uning turlari (formal va dialektik mantiq), Arastu va Forobiyning hissalari, Jorj Bulning mantiq algebrasi va uning kompyuterlar yaratilishiga ta’siri haqida ma’lumot beriladi. Mantiqiy mulohazalar, ularning qiymatlari (rost va yolg‘on), hamda mantiqiy amallar (ko‘paytirish, qo‘shish, inkor) va ularning rostlik jadvallari batafsil tushuntiriladi.
5-dars. Amaliy mashg‘ulot: Ushbu darsda mantiqiy mulohazalarga mos rostlik jadvallarini tuzish, mantiqiy ifodalarni soddalashtirish va amaliy mashqlar bajarish orqali mantiqiy elementlarni mustahkamlashga qaratilgan mashqlar keltirilgan.
6-dars. Mantiqiy elementlar: Darsda mantiqiy elementlar, ya’ni VA, YOKI va EMAS elementlari, ularning sxemalari va ishlash prinsiplari tushuntiriladi. Shuningdek, ushbu elementlar yordamida mantiqiy amallarni bajarishga oid misollar keltirilgan.
7-dars. Amaliy mashg‘ulot: Ushbu darsda mantiqiy elementlar yordamida murakkab sxemalarni hosil qilish va ularning natijasini aniqlashga oid amaliy mashqlar berilgan.
8-dars. Kompyuterlarning dasturiy ta’minoti: Darsda dasturiy ta’minotning turlari (sistema dasturlari, amaliy dasturlar, uskunaviy dasturlar) va ularning mohiyati, kompyuterlarning ishlashida dasturiy ta’minotning ahamiyati, dasturiy ta’minotning tarqalish usullari (software, shareware, freeware, free and open source software) va ularni o‘rnatish va o‘chirish jarayonlari haqida ma’lumot berilgan.
9-dars. Interfeys: Ushbu darsda interfeys tushunchasi, uning turlari (apparatli, dasturiy, foydalanuvchi interfeysi), foydalanuvchi interfeysining turlari (yumshoq, qattiq, nografik, grafik) va ularning xususiyatlari haqida ma’lumot beriladi. Shuningdek, Windows operatsion sistemasining asosiy interfeys elementlari (piktogramma, fayl belgisi, yorliq, papka, sichqoncha, Boshqaruv paneli, ish stoli) tushuntiriladi.
10-dars. Operatsion sistema tushunchasi: Darsda operatsion sistema tushunchasi, uning vazifalari, turlari va sifatlari, shuningdek, uning ishga tushirilishi va foydalanuvchi bilan muloqoti haqida batafsil ma’lumot berilgan. UNIX va Windows operatsion sistemalari haqida ham qisqacha to‘xtalib o‘tilgan.
11-dars. Operatsion sistemani tashkil etuvchi dasturlar va qobiq-dasturlar: Ushbu darsda operatsion sistemani tashkil etuvchi dasturlar (o‘zak, sistema kutubxonasi, utilitlar) va qobiq-dasturlar (Norton Commander, Total Commander, Far manager) haqida batafsil ma’lumot beriladi. Ularning ishlash prinsiplari va imkoniyatlari tushuntiriladi.
12-dars. Fayllar va kataloglar: Darsda fayl va katalog tushunchalari, ularning turlari, xossalari, tuzilishi va ularga nom berish qoidalari haqida ma’lumot beriladi. Shuningdek, fayllar va kataloglar bilan ishlash (hosil qilish, ko‘chirish, o‘chirish, nomlash) va ularning joylashuvini aniqlash usullari tushuntiriladi.
13-dars. Kompyuterning tashqi xotirasi bilan ishlash: Ushbu darsda kompyuterning tashqi xotira vositalari (disket, qattiq disk, flash-xotira, CD-ROM, DVD-ROM) bilan ishlash, ularni formatlash, ma’lumot yozish va o‘qish kabi amallarni bajarish haqida batafsil ma’lumot beriladi.
14-dars. Amaliy mashg‘ulot: Darsda disket, flash-xotira va boshqa tashqi xotira vositalari bilan ishlashga oid amaliy mashqlar berilgan bo‘lib, ularni bajarish orqali talabalar ushbu mavzuni mustahkamlaydilar.
15-dars. Windows operatsion sistemasi: Ushbu darsda Windows operatsion sistemasining rivojlanishi, uning asosiy afzalliklari (ko‘p vazifalilik, yagona dastur interfeysi, yagona apparatli-dasturiy interfeys) va ishga tushirish usullari haqida ma’lumot berilgan. Shuningdek, Windows ish stoli, obyektlar, piktogrammalar, Boshqaruv paneli va boshqa elementlar tushuntirilgan.
16-dars. Bosh menyu: Darsda Bosh menyu tushunchasi, uning turlari (klassik va kengaytirilgan), menyu bandlari va ularning belgilanishi, hamda Bosh menyu orqali dasturlarni ishga tushirish, fayllarni boshqarish va boshqa amallarni bajarish usullari tushuntirilgan.
17-dars. “Mening kompyuterim” sistema katalogi: Ushbu darsda “Mening kompyuterim” sistema katalogining ishlash prinsiplari, uning interfeysi (sarlavha satri, menyu satri, uskunalar paneli, adres satri, boshqaruv sohasi, obyektlar sohasi) va undan foydalanish usullari batafsil tushuntirilgan.
18-dars. Windows yo‘lboshlovchisi: Darsda Windows yo‘lboshlovchisi (Explorer.exe) tushunchasi, uning vazifalari, ishga tushirish usullari, interfeysi va undan foydalanish usullari, jumladan, fayllar va papkalar bilan ishlash (nusxalash, ko‘chirish, o‘chirish, nomlash) va ularni guruhlash bo‘yicha batafsil ma’lumot berilgan.
19-dars. Elektron jadvalning vazifalari va imkoniyatlari: Ushbu darsda elektron jadvallarning vazifalari, imkoniyatlari, qo‘llanilish sohalari, ularning turlari va formatlash imkoniyatlari haqida ma’lumot berilgan. Shuningdek, Excel dasturining asosiy elementlari (katakcha, ustun, satr, jadval maydoni, formula, funksiya) va ulardan foydalanish usullari tushuntirilgan.
20-dars. Elektron jadvalning elementlari: Darsda elektron jadvalning asosiy elementlari, jumladan, katakcha, uning turlari va xossalari, son, matn, formula va funksiyalar bilan ishlash haqida batafsil ma’lumot berilgan. Shuningdek, Excelda matematik amallar va funksiyalarni qo‘llash bo‘yicha misollar keltirilgan.
21-dars. MS Excelda matematik amallar va funksiyalarni qo‘llash: Ushbu darsda MS Excelda matematik amallar (qo‘shish, ayirish, ko‘paytirish, bo‘lish) va funksiyalarni (ABS, ÇÍÀÊ, ÊÎÐÅÍÜ, ÎÑÒÀÒ, ÑÒÅÏÅÍÜ, È, ÈËÈ, ÅÑËÈ, ÏÑÒÐ, ÇÀÌÅÍÈÒÜ, ËÅÂÑÈÌÂ, ÑÖÅÏÈÒÜ) qo‘llash bo‘yicha batafsil tushuntirilgan va amaliy misollar keltirilgan.
22-dars. MS Excelda matematik amallar va funksiyalarni qo‘llash mavzusini takrorlash: Darsda o‘tilgan matematik amallar va funksiyalarni mustahkamlashga qaratilgan amaliy mashqlar berilgan.
23-dars. Matematik formulalar bilan ishlash: Ushbu darsda MS Excelda matematik formulalar bilan ishlash, nisbiy va absolyut murojaatlardan foydalanish, shuningdek, formulalarni nusxalash va ulardan foydalanish bo‘yicha batafsil ma’lumot berilgan va amaliy misollar keltirilgan.
24-dars. Matematik formulalar bilan ishlash mavzusini takrorlash: Darsda o‘tilgan matematik formulalar bilan ishlash mavzusini takrorlashga qaratilgan amaliy mashqlar berilgan.
25-dars. Diagramma va grafiklarni hosil qilish: Ushbu darsda MS Excelda diagramma va grafiklar hosil qilish, ularning turlari (gistogramma, doiraviy diagramma, nuqtali grafik), ularning elementlari (toifalar, qiymatlar, afsona, sarlavha) va ularni formatlash bo‘yicha batafsil ma’lumot berilgan va amaliy misollar keltirilgan.
26-dars. Diagramma va grafiklarni tahrirlash: Darsda hosil qilingan diagramma va grafiklarni tahrirlash (o‘zgartirish) bo‘yicha batafsil ma’lumot berilgan. Diagramma va grafik elementlarini formatlash, ularning ko‘rinishini o‘zgartirish, shrift, rang, fonni tanlash va boshqa amallar bajarish imkoniyatlari tushuntirilgan.
27-dars. Diagramma va grafiklarni hosil qilish va tahrirlash mavzularini takrorlash: Ushbu darsda diagramma va grafiklar hosil qilish va tahrirlash mavzusini takrorlashga qaratilgan amaliy mashqlar berilgan.
28-dars. Ma’lumotlarni tartiblash: Darsda ma’lumotlarni tartiblash va saralash tushunchalari, ularning turlari va usullari bo‘yicha batafsil ma’lumot berilgan. Excelda ma’lumotlarni tartiblash va saralash (filtr yordamida) bo‘yicha amaliy misollar keltirilgan.
29-dars. Ma’lumotlarni saralash: Ushbu darsda ma’lumotlarni saralash (filtr) tushunchasi, uning turlari (avtofiltr, chuqur filtr) va ulardan foydalanish usullari bo‘yicha batafsil ma’lumot berilgan va amaliy misollar keltirilgan.
30-dars. Ma’lumotlarni tartiblash va saralash mavzularini takrorlash: Darsda ma’lumotlarni tartiblash va saralash mavzularini takrorlashga qaratilgan amaliy mashqlar berilgan.
31-dars. Elektron jadvalda mantiq elementlarini qo‘llash: Ushbu darsda elektron jadvallarda mantiq elementlaridan (EÝSLI, È, ÍÅ) foydalanish va ularni qo‘llash bo‘yicha batafsil ma’lumot berilgan va amaliy misollar keltirilgan.
32-dars. Elektron jadvalda mantiq elementlarini qo‘llash mavzusidan amaliy mashg‘ulot: Darsda elektron jadvallarda mantiq elementlaridan foydalanishga oid amaliy mashqlar berilgan.
33–34-dars. Takrorlashga doir topshiriqlar: Darslarda o‘tilgan mavzularni takrorlashga qaratilgan amaliy mashqlar berilgan.