Алифатик ва гетероциклик нитриллар ҳамда амидлар синтези, квант кимёвий таснифи, модификацияси, биологик фаоллиги

Ushbu doktorlik dissertatsiyasi organik kimyo sohasi bo'yicha, xususan, aminonitril va amidlarning sintezi, kvant-kimyoviy tasnifi, modifikatsiyasi va biologik faolligini o'rganishga bag'ishlangan. Tadqiqotda aminonitril birikmalarining turli organik va noorganik moddalar bilan reaksiyalari o'rganilib, ularning yangi usullari ishlab chiqilgan. Shuningdek, olingan moddalarning fungitsid, ingibitorlik va o'stiruvchi xossalari aniqlanib, qishloq xo'jaligi va tibbiyotda qo'llash istiqbollari ko'rsatib berilgan.

Asosiy mavzular

• Aminonitril va amidlarning sintezi: Alifatik, aromatik va geterotsiklik aminlar hamda diamirlarning aceton sianogidrin va boshqa reagentlar bilan o'zaro reaksiyalari o'rganilib, ularning yangi sintez usullari ishlab chiqilgan. Jumladan, bir reaktorli (one-pot) sintez usullari va ularning o'ziga xos mexanizmlari kiritilgan.
• Aminonitrilarning kimyoviy modifikatsiyasi: Olingan aminonitrilarning elektrofil o'rin olish, elektrofil birikish va gidroliz reaksiyalari o'rganilib, yangi modifikatsiyalangan hosilalari sintez qilingan. Bu modifikatsiyalar natijasida olingan amidlar va aminokislotalarning sintez usullari ham taklif etilgan.
• Aminonitril va amidlarning biologik faolligi: Sintez qilingan birikmalarning biologik faolligi, jumladan, fungitsid, ingibitorlik va o'stiruvchi xossalari o'rganilgan. Xususan, ba'zi aminonitrillarning g'o'za, kartoshka va boshqa qishloq xo'jalik ekinlarining hosildorligini oshirishdagi ta'siri aniqlangan.
• Kvant-kimyoviy tadqiqotlar: Olingan aminonitril va amidlarning tuzilishi va reaktivligini tushunish uchun kvant-kimyoviy hisob-kitoblar (Gaussian98, DFT-B3LYP) o'tkazilgan. Bu tadqiqotlar molekulalardagi elektron zichlik taqsimlanishini va reaksiyalar yo'nalishini aniqlashga yordam bergan.