"Dúnya dinleri tariyxı" 10-klass

Ushbu kitobda jahondagi turli dinlar, ularning tarixi, paydo bo'lishi, rivojlanishi va kelib chiqishi, shuningdek, ularning asosiy ta'limotlari, urf-odatlari, ibodat va marosimlari, ibodatxonalar, bayramlar va mazhablari haqida batafsil ma'lumot berilgan. Oʻrta Osiyo, xususan Oʻzbekiston hududida dinlarning tarqalishi, buddizm, yahudiylik, xristianlik, islom va boshqa dinlarning Oʻzbekiston jamiyatiga ta'siri, diniy bagʻrikenglik va milliy qadriyatlarning oʻzaro aloqadorligi kabi muhim mavzular yoritilgan. Kitobda shuningdek, diniy ekstremizm, ksenofobiya, milliy va diniy murosasizlik kabi illatlarning jamiyatga ta'siri hamda ularga qarshi kurash yoʻllari ham koʻrsatib oʻtilgan.

Asosiy mavzular

Dinning jamiyatdagi oʻrni va vazifalari: Din jamiyat hayotida muhim oʻrin tutadi, odamlarda yaxshilikka intilish, ma'naviy poklanish, boshqalarga foyda yetkazish kabi fazilatlarni shakllantiradi. Dinlar odamlarni ezgulikka, oʻzaro hurmatga, bagʻrikenglikka chaqiradi. Dunyo mamlakatlarida oʻz dini, urf-odatlari, urf-odatlari mavjud. Jahon xalqlarining tarixini oʻrganishda ularning diniy qarashlari va ishonchlarini hisobga olish zarur.
Pán va din: Pán va din har doim bir-biriga yaqin munosabatda boʻlgan. Tarix ularning munosabatlarini har xil koʻrinishda aks ettirgan. Qadimgi yunon faylasuflari, arab faylasuflari, Ibn Sino, Alisher Navoiy kabi Sharq mutafakkirlarining asarlarida ham bu munosabatlar aks etgan. Ilm-fan jamiyat taraqqiyoti uchun muhimdir.
Dinning paydo boʻlishi va shakllanishi: Dinning paydo boʻlishi va shakllanishi ikki xil yoʻnalishda oʻrganiladi: teologik (ilohiy) va materialistik. Teologik nuqtai nazarga koʻra, dinning paydo boʻlishi toʻgʻridan-toʻgʻri Xudo bilan bogʻliq. Materialistik nuqtai nazarga koʻra, dinning kelib chiqishi jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi bilan bogʻliq.
Yahudiylik: Yahudiylik dunyodagi eng qadimiy milliy dinlardan biri. Uning kelib chiqishi miloddan avvalgi 2-ming yillikka toʻgʻri keladi. Yahudiylik dini faqat yahudiy millatiga mansub. Yahudiylikning muqaddas kitobi "Tavrot" hisoblanadi. Yahudiylikda ibodat taqsimoti, peshin, shom va xufton namozlari mavjud. Bayramlari ham oʻziga xos.
Yahudiylik taʼlimoti: Yahudiylik taʼlimoti Xudoning Muso paygʻambarga nozil qilgan "Oʻn amr" (Oʻn buyruq)ga amal qilishga asoslangan. Yahudiylar Xudoning yagona ekanligiga va Muso paygʻambarning ilohiy elchiligiga ishonadilar. Yahudiylikda ibodat va marosimlar muhim oʻrin tutadi.
Buddizm: Buddizm VI-V asrlarda Hindistonda paydo boʻlgan din. Buddizmning asosiy maqsadi — insonning azob-uqubatlardan ozod boʻlishidir. Buddaning ta'limotlari "Tripitaka" nomli muqaddas kitobda jamlangan. Buddizmda "Nirvana" tushunchasi muhim oʻrin tutadi.
Buddizm taʼlimoti: Buddizm taʼlimoti Toʻrt oliy haqiqatga asoslangan. Ular: hayot azob-uqubatlardan iborat, azob-uqubatlarning sababi istak va xohishlardir, istak va xohishlardan voz kechish orqali azob-uqubatlardan qutulish mumkin, istak va xohishlardan voz kechish yoʻli - sakkiz bosqichli yoʻldir. Buddizmning asosiy tamoyillari "Panchashila" (besh halol taom)da bayon etilgan.
Xristianlik: Xristianlik milodning I asrida Falastinda paydo boʻlgan. Xristianlik dunyoda eng koʻp tarqalgan dinlardan biri. Xristianlikning asoschisi Iso Masih hisoblanadi. Xristianlikning muqaddas kitobi "Bibliya"dir. Bibliya ikki qismdan iborat: "Qadimgi ahd" va "Yangi ahd".
Xristianlik taʼlimoti: Xristianlik taʼlimoti Iso Masihning taʼlimotlariga asoslangan. Xristianlikda Xudoning yagonaligi, Iso Masihning ilohiy tabiati va insoniyatni gunohdan qutqarishiga ishoniladi. Xristianlikda suvga choʻmdirish, evxaristiya (tajribali non va vino) kabi marosimlar muhim oʻrin tutadi.
Oʻrta Osiyoda Islom: Islom dini V asrda paydo boʻlgan boʻlsada, Oʻrta Osiyoda tarqalishi VII asrda boshlangan. Islom dinining asoschisi Muhammad paygʻambar (s.a.v.) hisoblanadi. Islomning asosiy manbalari "Qur'oni karim" va "Hadislar"dir. Islomning sunniylik va shialik kabi yoʻnalishlari mavjud.
Islomdagi mazhablar va dogmatik taʼlimotlar: Islom dinida mazhablar va dogmatik taʼlimotlar muhim oʻrin tutadi. Hanafiylik, molikiy, shofiʼiy va hanbaliylik kabi mazhablar mavjud. Shuningdek, Maturidiy va Ashʼariy kabi aqidaviy yoʻnalishlar ham mavjud.
Sufizm va tariqatlar: Sufizm — bu islomning ichki maʼnaviy yoʻnalishi. Sufizmda poklanish, ezgulikka intilish va Xudoga yaqinlashish asosiy maqsad hisoblanadi. Sufizmning Yassaviylik, Kubraviylik, Naqshbandiylik kabi yoʻnalishlari mavjud.
Oʻzbekistonda diniy bagʻrikenglik va jamiyat barqarorligi: Oʻzbekiston diniy bagʻrikenglik va millatlararo totuvlikni targʻib qiluvchi davlat hisoblanadi. Oʻzbek xalqi oʻz tarixida koʻplab sinovlarni boshdan kechirgan boʻlsada, turli diniy eʼtiqod vakillari bir-biriga yordam berib, hamjihatlik bilan yashagan. "Oʻzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi" va "Vijdon erkinligi toʻgʻrisidagi Qonun" diniy bagʻrikenglikni taʼminlashda muhim oʻrin tutadi.
El yurtimiz allomalarining jahon ilm-fanga qoʻshgan hissasi: Oʻrta asr Sharqining buyuk allomalari Abu Ali ibn Sino, Abu Rayxon Beruniy, Muhammad al-Xorazmiy kabi allomalar ilm-fan rivojiga katta hissa qoʻshgan. Ularning asarlari jahon ilm-fani taraqqiyotida muhim oʻrin tutadi.
Din va "ommaviy madaniyat": Bugungi kunda "ommaviy madaniyat"ning oʻziga xos xususiyatlari, jamiyatga ta'siri, qadriyatlarga nisbatan xavfli jihatlari tahlil qilingan. Bu tushuncha yoshlarning ma'naviy dunyosiga salbiy ta'sir koʻrsatishi mumkinligi haqida ogohlantiriladi.
Ksenofobiya va din: Ksenofobiya (xorijliklardan qoʻrqish) va uning din bilan aloqasi, ayniqsa din niqobi ostida amalga oshiriladigan ekstremizm va terrorizmning xavfli jihatlari koʻrsatib oʻtilgan. Bu illatlarga qarshi kurashish muhimligi taʼkidlangan.
Dunyodagi tinchlik gʻoyalari: Dunyodagi barcha dinlar tinchlik va bagʻrikenglikni targʻib qiladi. Islom, nasroniy, buddizm, yahudiylik dinlari tinchlik va totuvlik gʻoyalarini ulugʻlaydi. Oʻzbekiston ham tinchlikparvar siyosati bilan dunyoga ibrat boʻlishga intiladi.
Missionerlikning yoshlar kelajagiga xavfi: Missionerlikning yoshlarning maʼnaviy dunyosiga salbiy taʼsiri, ularni notoʻgʻri yoʻlga boshlashi, ekstremistik gʻoyalarni targʻib qilishi va buning oqibatlari tahlil qilingan. Oʻzbekiston Respublikasi "Vijdon erkinligi toʻgʻrisidagi Qonuni" missionerlik faoliyatini tartibga soladi.
"Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar toʻgʻrisidagi Qonun"ning mohiyati va mazmuni: Oʻzbekiston Respublikasining "Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar toʻgʻrisidagi Qonuni"da fuqarolarning vijdon erkinligi, diniy eʼtiqodini erkin tanlash va amal qilish huquqi kafolatlangan. Bu qonun diniy tashkilotlarning faoliyatini tartibga soladi va diniy bagʻrikenglikni mustahkamlaydi.
Oʻzbekistonning milliy-diniy ekstremizm va terrorizmga qarshi kurashdagi oʻrni: Oʻzbekiston diniy ekstremizm va terrorizmga qarshi kurashda faol ishtirok etadi. Mamlakat terrorizmning oldini olish va unga qarshi kurash boʻyicha xalqaro konvensiyalarga rioya qiladi. "Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar toʻgʻrisidagi Qonun" ham bu borada muhim oʻrin tutadi.
Kibermakon va axborotdan foydalanish madaniyati: Kibermakon axborot olami boʻlib, unda diniy ekstremizm va terrorizm kabi salbiy gʻoyalar tarqalishi mumkin. Axborotdan toʻgʻri foydalanish, soxta axborotlarga ishonmaslik va axborot xavfsizligini taʼminlash muhimligi taʼkidlangan.
Dinlarda hayot qimmati: Barcha dinlar hayotni qadrlashni, uni himoya qilishni oʻrgatadi. Oʻz joniga qasd qilish, boshqalarga ozor yetkazish, urush va zoʻravonlik qattiq qoralanadi. Islom dini ayniqsa hayotni qadrlashga alohida urgʻu beradi.
Dunyoviylik — ateistlik emas: Dunyoviylik deganda barcha dinlarga va eʼtiqodlarga hurmat bilan qarash, fuqarolarning oʻz dinini erkin amal qilish huquqini himoya qilish tushuniladi. Dunyoviy davlat diniy tashkilotlarga hurmat bilan munosabatda boʻladi va ularning faoliyatini tartibga soladi.
Diniy atamalarning izohli lugʻati: Kitobda kiritilgan muhim diniy atamalar, tushunchalar va terminlar izohlangan.