"Jahon tarixi" 10-sinf

Mazkur darslik O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tomonidan tasdiqlangan bo‘lib, jahon tarixini 1918-1991-yillar davrida o‘rganishga mo‘ljallangan. Unda O‘rta ta’lim muassasalarining 10-sinfi va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarining o‘quvchilari uchun jahon tarixining muhim bosqichlari, jumladan, ikki jahon urushi, uning oqibatlari, xalqaro munosabatlardagi o‘zgarishlar, ilmiy-texnik taraqqiyot, ijtimoiy-siyosiy rivojlanish, milliy-ozodlik harakatlari hamda ularning jahon tarixida tutgan o‘rni keng yoritilgan. Darslikda Yevropa, Amerika, Osiyo va Afrika mamlakatlarining jahon siyosatidagi roli, iqtisodiy rivojlanish yo‘nalishlari, ilm-fan va madaniyatning taraqqiyoti alohida e’tiborga olingan.

Asosiy mavzular

1-mavzu. 1918 – 1939-yillarda xalqaro munosabatlar: Ushbu mavzu Birinchi jahon urushi yakunlari, Versal-Vashington tizimining shakllanishi, Millatlar Ligasining tashkil topishi, Germaniya, Fransiya, Buyuk Britaniya, AQSH, Italiya, Yaponiya kabi davlatlarning tashqi siyosati va ularning o‘zaro munosabatlari haqida ma’lumot beradi. Xususan, Parij tinchlik konferensiyasi, Vashington konferensiyasi, Millatlar Ligasining faoliyati, fashizmning paydo bo‘lishi va rivojlanishi kabi masalalar yoritilgan.
2-mavzu. 1918 – 1939-yillarda ilmiy-texnik taraqqiyotning jadallashuvi, ilm-fandagi yutuqlar: Mazkur mavzu XX asrning birinchi yarmida ilm-fanda erishilgan yutuqlarga bag‘ishlangan. Unda atom fizikasidagi yangiliklar, atom bombasining yaratilishi, fizika sohasidagi nazariyalarning amaliyotga tatbiqi, elektronika, televideniye, ovozli kino, biologiya va tibbiyot sohasidagi kashfiyotlar, vitaminlar, gormonlar, penitsillin kabi muhim yutuqlar haqida ma’lumot beradi.
3-mavzu. 1918 – 1939-yillarda Buyuk Britaniya: Ushbu mavzu Buyuk Britaniyaning iqtisodiy rivojlanishi va ijtimoiy harakatlari, parlament islohotlari, jahon iqtisodiy inqirozining ta’siri, siyosiy hayotdagi o‘zgarishlar, mustamlakalar va dominionlar bilan munosabatlari, tashqi siyosati hamda fashizmga qarshi kurashdagi roli haqida so‘z yuritadi.
4-mavzu. 1918 – 1939-yillarda Fransiya: Mazkur mavzu Fransiyaning iqtisodiy rivojlanishi, jahon iqtisodiy inqirozining ta’siri, siyosiy va ijtimoiy muammolar, ichki siyosat, tashqi siyosat va Germaniya bilan munosabatlari haqida ma’lumot beradi. Xususan, Fransiyaning Birinchi jahon urushidan keyingi ahvoli, Versal shartnomasi va uning ta’siri, Veymar konstitutsiyasi, Myunxen kelishuvi kabi masalalar yoritilgan.
5-mavzu. 1918 – 1939-yillarda Amerika Qo‘shma Shtatlari: Ushbu mavzu AQSHning iqtisodiy rivojlanishi, jahon iqtisodiy inqirozidan chiqish yo‘llari, siyosiy hayot, tashqi siyosat, neokonservatizm, individualizm, liberalizm, izolatsionizm kabi tushunchalar va ularning AQSH siyosatiga ta’siri haqida ma’lumot beradi.
6-mavzu. 1918 – 1939-yillarda Germaniya: Mazkur mavzu Germaniya inqilobi, Veymar respublikasi, Rur inqirozi, «Daues rejasi», fashizmning paydo bo‘lishi va rivojlanishi, «Pivo isyoni», Adolf Gitlerning hokimiyatga kelishi va totalitar rejimning o‘rnatilishi hamda Germaniyaning tashqi siyosati haqida ma’lumot beradi.
7 – 8-mavzular. 1918 – 1939-yillarda SSSR: Ushbu mavzu Sovet Ittifoqining tashkil topishi, fuqarolar urushi, «harbiy kommunizm» siyosati, Yangi iqtisodiy siyosat (NEP), industrlashtirish, kollektivlashtirish, madaniy inqilob, tashqi siyosat va SSSRning jahon siyosatidagi o‘rni haqida ma’lumot beradi.
9-mavzu. 1918 – 1939-yillarda Italiya va Ispaniya: Mazkur mavzu Italiyada fashizmning paydo bo‘lishi va hokimiyatga kelishi, Benito Mussolini, Rimga yurish, fashistlar siyosati, Italiya va Ispaniyaning «oq inqilob»i, Ispaniya fashizmi, Fransisko Franko diktaturasi, fuqarolar urushi va uning natijalari haqida ma’lumot beradi.
10-mavzu. 1918 – 1939-yillarda Lotin Amerikasi mamlakatlari: Ushbu mavzu Lotin Amerikasi mamlakatlarining iqtisodiy va siyosiy rivojlanishi, modernizatsiya variantlari (Kuba, Chili, Meksika), AQSH bilan munosabatlari va ularning o‘zaro ta’sirini o‘rganadi.
11-mavzu. 1918 – 1939-yillarda Yaponiya: Mazkur mavzu Yaponiyaning iqtisodiy va siyosiy rivojlanishi, «yapon iqtisodiy mo‘jizasi», postindustrial modelning shakllanishi, «yangi industrial davlatlar»ning paydo bo‘lishi va Yaponiyaning Osiyodagi roli haqida ma’lumot beradi.
12-mavzu. 1918 – 1939-yillarda Xitoy va Hindiston: Ushbu mavzu Xitoy va Hindistonning iqtisodiy va siyosiy rivojlanishi, milliy ozodlik harakatlari, Goman dan partiyasi, fuqarolar urushi, Yaponiya bosqini, Xitoy Xalq Respublikasining tashkil topishi, Hindistonning mustaqillikka erishishi va uning bo‘linishi, Maxatma Gandi va uning roli haqida ma’lumot beradi.
13-mavzu. 1918 – 1939-yillarda Turkiya va Eron: Mazkur mavzu Turkiyaning iqtisodiy va siyosiy rivojlanishi, Usmonli turklar davlati, Mustafo Kamol Otaturk islohatlari, tashqi siyosati, Eronda shoh Muhammad Rizo Pahlaviyning islohotlari, Eron Islom Respublikasining tashkil topishi va Eron-Iroq urushi haqida ma’lumot beradi.
14-mavzu. 1918 – 1939-yillarda Afrika mamlakatlari: Ushbu mavzu Afrika qit’asining shimoliy va tropik qismlari, ularning iqtisodiy va siyosiy rivojlanishi, mustamlakachilikka qarshi kurash, «Afrika yili», milliy ozodlik harakatlari, aparteid, genotsid va Afrikada ijtimoiy-siyosiy muammolar haqida ma’lumot beradi.
15 – 16-mavzular. Ikkinchi jahon urushi va uning yakunlari: Mazkur mavzu Ikkinchi jahon urushining sabablari, boshlanishi, asosiy janglari, oqibatlari, fashizmga qarshi kurash, antigitler koalitsiyasining tuzilishi, Germaniyaning taslim bo‘lishi, Yaponiyaning tor-mor qilinishi, urushning yakunlari va BMTning tuzilishi haqida ma’lumot beradi.
17-mavzu. Ikkinchi jahon urushidan keyingi xalqaro munosabatlar: «sovuq urush»ning boshlanishi: Ushbu mavzu «sovuq urush»ning boshlanishi, AQSH va SSSR o‘rtasidagi ziddiyatlar, «Marshall rejasi», NATO, Varshava shartnomasi, dunyoning ikki lagerga bo‘linishi va ularning o‘zaro munosabatlari haqida ma’lumot beradi.
18-mavzu. 1946 – 1991-yillarda Amerika Qo‘shma Shtatlari: Mazkur mavzu AQSHning iqtisodiy rivojlanishi, siyosiy rivojlanishi, «sovuq urush» davridagi siyosati, neokonservatizm, individualizm, liberalizm, izolatsionizm, Konversiya, R. Reygan iqtisodiy siyosati, «Reyganomika» va AQSHning tashqi siyosati haqida ma’lumot beradi.
19 – 20-mavzular. 1946-1991-yillarda Sovet Ittifoqi: Ushbu mavzu Sovet Ittifoqining totalitar tuzumining kuchayishi, «iliqlik» davri, N. Xrushchyovning siyosati, L. Brejnev davridagi «turg‘unlik», M. Gorbachyovning «qayta qurish» siyosati, SSSRning parchalanishi va uning sabablari hamda tashqi siyosati haqida ma’lumot beradi.
21-mavzu. 1946 – 1991-yillarda Buyuk Britaniya va Fransiya: Mazkur mavzu Buyuk Britaniyaning iqtisodiy va siyosiy rivojlanishi, Margaret Tetcher davri, Fransiyaning iqtisodiy va siyosiy rivojlanishi, Sharl de Gollning siyosati, Fransiyada «oq inqilob» va modernizatsiya variantlari haqida ma’lumot beradi.
22-mavzu. 1946 – 1991-yillarda Germaniya va Italiya: Ushbu mavzu Germaniyaning Federativ Respublikasi (GFR) va Germaniya Demokratik Respublikasi (GDR)ning tashkil topishi, rivojlanishi, Germaniyaning birlashishi, Italiyaning iqtisodiy va siyosiy rivojlanishi, «oq inqilob», «nemis iqtisodiy mo‘jizasi», Italiyada siyosiy beqarorlik va mafiya haqida ma’lumot beradi.
23-mavzu. 1946 – 1991-yillarda Yaponiya va Osiyoning yangi industrial mamlakatlari: Mazkur mavzu Yaponiyaning iqtisodiy va siyosiy rivojlanishi, «yapon iqtisodiy mo‘jizasi», postindustrial modelning shakllanishi, Osiyoning «yangi industrial davlatlari» va ularning rivojlanish yo‘llari haqida ma’lumot beradi.
24-mavzu. 1946 – 1991-yillarda Xitoy Xalq Respublikasi: Ushbu mavzu Xitoyning iqtisodiy va siyosiy rivojlanishi, Gomindan partiyasi, fuqarolar urushi, «Katta sakrash» siyosati, madaniy inqilob, tashqi siyosat va Xitoyning jahon siyosatidagi o‘rni haqida ma’lumot beradi.
25-mavzu. 1946 – 1991-yillarda Hindiston va Pokiston: Mazkur mavzu Hindiston va Pokistonning mustaqillikka erishishi, ularning bo‘linishi, Maxatma Gandi va uning roli, iqtisodiy va siyosiy rivojlanishi hamda Hindiston va Pokiston o‘rtasidagi munosabatlar haqida ma’lumot beradi.
26-mavzu. 1946 – 1991-yillarda Turkiya, Eron va Afg‘oniston: Ushbu mavzu Turkiyaning iqtisodiy va siyosiy rivojlanishi, Usmonli turklar davlati, Mustafo Kamol Otaturk islohotlari, Eronning iqtisodiy va siyosiy rivojlanishi, Muhammad Rizo Pahlaviyning islohotlari, Eron Islom Respublikasining tashkil topishi va Eron-Iroq urushi, Afg‘onistonning siyosiy rivojlanishi va undagi urushlar haqida ma’lumot beradi.
27-mavzu. 1946 – 1991-yillarda Lotin Amerikasi mamlakatlari: Mazkur mavzu Lotin Amerikasi mamlakatlarining iqtisodiy va siyosiy rivojlanishi, modernizatsiya variantlari (Kuba, Chili, Meksika), AQSH bilan munosabatlari va ularning o‘zaro ta’sirini o‘rganadi.
28-mavzu. 1946 – 1991-yillarda Afrika mamlakatlari: Ushbu mavzu Afrika qit’asining shimoliy va tropik qismlari, ularning iqtisodiy va siyosiy rivojlanishi, mustamlakachilikka qarshi kurash, «Afrika yili», milliy ozodlik harakatlari, aparteid, genotsid va Afrikada ijtimoiy-siyosiy muammolar haqida ma’lumot beradi.
29-mavzu. XX asrning ikkinchi yarmida fan va madaniyatning rivojlanishi: Mazkur mavzu XX asrning ikkinchi yarmida fanning rivojlanishi, ilmiy-texnik inqilob va uning natijalari, aniq fanlardagi kashfiyotlar, kompyuterlar, Internet, san’at (abstraksionizm, pop-art, postmodernizm), adabiyot va ularning ijtimoiy hayotga ta’siri haqida ma’lumot beradi.