Ona tili va bolalar adabiyoti

Ushbu kitob Farg'ona davlat universiteti "Ona tili" fanidan tayyorlangan bo'lib, unda tilning ijtimoiy mohiyati, rivojlanishi, milliy va adabiy til, fonetika, fonologiya, tovushlarning o'zgarishlari, nutqning fonetik bo'linishi kabi mavzular chuqur yoritilgan. Shuningdek, lug'at tarkibining shakl va ma'no munosabatlari, lug'atning kelib chiqishi, ijtimoiy guruhlar tomonidan qo'llanilishi, faolligi, hissiy-ta'siriy bo'yoqliligi, ajralmas birikmalar va ularning tahlili, leksikografiya (lug'atshunoslik) hamda grammatika, so'z yasalishi, fe'lning grammatik kategoriyalari kabi mavzularga oid keng qamrovli ma'lumotlar berilgan. Kitobda lug'at tarkibini o'rganish, uni tahlil qilish, yangi ma'lumotlarni izohlash hamda fe'lning morfologik xususiyatlarini ochib berishga alohida e'tibor qaratilgan.

Asosiy mavzular

Til ijtimoiy, doim o‘zgarib, rivojlanib turuvchi Hodisadir. Milliy va adabiy til. Fonetikava fonologiya. Unli tovushlar. Undosh tovushlar. Nutqning fonetik bo’linishi. Nutq tovushlarining fonetik o’zgarishlari: Bu mavzu tildanning ijtimoiy mohiyatini, rivojlanishini, milliy va adabiy tillarning farqini, fonetika va fonologiyaning asosiy tushunchalarini, nutqning fonetik bo‘linishini, tovushlarning o‘zgarishlarini o‘rganishga qaratilgan. Bu yerda tovushlar tasnifi, ularning hosil bo‘lish o‘rni va usuli, nutqning fonetik birliklari, fonetik o‘zgarishlar va ularning sabablari hamda turlari atroflicha tahlil qilingan.
Morfemika va morfema haqida umumiy ma’lumot. O’zbek tilida so’z yasalishi. Grammatika haqida umumiy ma’lumot.: Morfemika - so'zning ma'noli qismlari haqidagi ta'limot. So'zlarning grammatik tarkibi o'zak va turli morfemalardan tashkil topib, gapda so'zlar turli grammatik shakllarda ham, o'zgarmagan holda ham qo'llaniladi. So'zlarning o'zgarmagan shakli asosiy, ya'ni lug'aviy ma'noli qismdir. Turli grammatik shakllar esa lug'aviy ma'noga qo'shiladigan qo'shimcha ma'nolardir. Bunda o'zak morfema va affiksal morfema asosida so'z yasalishi tushuntiriladi. Grammatika esa so'zlarning tuzilishi va o'zgarishi, so'z turkumlarini o'rganuvchi soha sifatida ta'riflanadi.
Sifat so’z turkumi. Sifatlarning daraja kategoriyasi. Sifatlarning yasalishi, tuzilish turlari.: Sifat – so‘z turkumiga oid bo‘lib, predmetning belgini bildiradigan so‘zlardir. Sifatlar ma’no xususiyatlariga ko‘ra har xil bo‘lishi mumkin: asliy va nisbiy sifatlar. Sifatlarning tuzilishiga ko‘ra sodda, qo‘shma va juft sifatlar farqlanadi. Sifatlarning daraja kategoriyasi ham ko‘rib chiqiladi.
Son. Olmosh.: Son – predmetning sonini miqdorini va joylashish tartibini bildirgan so‘zlar turkumi. Sonlar miqdor, dona, cham, jamlovchi, taqsim, tartib kabi ma’nolarda kelishi mumkin. Olmosh – boshqa so‘z turkumi o‘rnida qo‘llanib, ma’nosi va grammatik xususiyatlariga ega bo‘lgan mustaqil so‘z turkumi hisoblanadi. Olmoshlar kishilik, ko‘rsatish, o‘zlik, so‘roq, belgilash, bo‘lishsizlik va gumon olmoshlariga bo‘linadi.
Fe’l so’z turkumi sifatida. Bo’lishli, bo’lishsiz fe’llar. O’timli, o’timsiz fe’llar. Fe’llarning nisbat kategoriyasi.: Fe'l – shaxs va narsa-predmetning harakat-holatini bildiruvchi eng murakkab mustaqil so‘z turkumidir. Fe’llar o‘timli va o‘timsiz, bo‘lishli va bo‘lishsiz, nisbat kabi kategoriyalarga ega. Fe’llarning ma’no va shakllariga ko‘ra yasalish usullari ham ko‘rib chiqiladi.
Fe’llarning vazifadosh shakllari. Sof fe’l, ravishdosh. Sifatdosh, harakat nomi.: Fe’lning vazifadosh shakllari deganda harakat nomlari, sifatdoshlar va ravishdoshlar tushuniladi. Bularning har biri gapda o‘ziga xos vazifani bajaradi va fe’llarning ma’nolarini yanada boyitadi.