Benzimidazol asosida ba’zi kamyob yer elementlarning aralash ligandli koordinatsion birikmalarini sintezi va tuzilish xususiyatlarini aniqlash
Ushbu dissertatsiya ishi benzimidazol asosida ba'zi kamyob yer elementlarining aralash ligandli koordinatsion birikmalarini sintez qilish va ularning tuzilish xususiyatlarini aniqlashga bag'ishlangan. Tadqiqotda La(III), Ce(III), Nd(III), Sm(III) va Ho(III) kabi kamyob yer elementlarining 2-amino-1-metilbenzimidazol (MAB) va 2-(fenilmetil)-1H-benzimidazol (FAB) bilan hosil qilgan 39 ta yangi aralash ligandli kompleks birikmalari sintez qilingan. Ularning tarkibi va tuzilishi elementar analiz, rentgenfazaviy (XRD), rentgenoflyuoressent (XRF), differensial-termik analiz (TG, DTA, DSC), rentgen strukturaviy tahlillar (RST), SEM-EDX, IQ-, Raman- va flyuoressent spektroskopiya usullari yordamida oʻrganilgan. Shuningdek, kvant-kimyoviy hisoblashlar yordamida ligandlar va olingan kompleks birikmalarning elektron tuzilishi, energetik va geometrik parametrlari, atomlardagi zaryadlar taqsimoti, geometriyasi va reaksion qobiliyati aniqlangan. Tadqiqotda shuningdek, optik qobiliyatga ega boʻlgan kompleks birikmalarining lyuminessent xususiyatlari ham oʻrganilgan va ularni aniqlash usullari ishlab chiqilgan.
Asosiy mavzular
- Benzimidazol hosilalari va kamyob yer elementlarining kompleks birikmalari: Benzimidazol va uning hosilalarining lantanoidlar bilan kompleks birikmalarini sintez qilish, ularning tarkibi, tuzilishi va xossalarini oʻrganish boʻyicha dunyo va Oʻzbekiston olimlarining tadqiqotlari tahlil qilingan. 2-benzimidazolning organik ligand sifatida metallokompleks birikmalarni hosil qilishda istiqbolli ekanligi koʻrsatilgan.
- Aralash ligandli kamyob yer elementlari kompleks birikmalarini sintez qilish va tadqiq qilish usullari: Dissertatsiyada foydalanilgan asbob-uskunalar, reaktivlar va sintez usullari tavsiflangan. Elementar analiz, rentgenfazaviy, rentgenoflyuoressent, SEM-EDX, IQ-, Raman-, flyuoressent spektroskopiya, RST kabi zamonaviy usullar yordamida komplekslarning tarkibi, tuzilishi va fizik-kimyoviy xossalari oʻrganilgan.
- Kamyob yer elementlarining benzimidazol asosidagi kompleks birikmalarining strukturaviy va fizik-kimyoviy xossalari: La(III), Ce(III), Nd(III), Sm(III), Ho(III) ionlarining 2-amino-1-metilbenzimidazol va 2-(fenilmetil)-1H-benzimidazol bilan hosil qilgan 39 ta aralash ligandli kompleks birikmalarining kristall va molekulyar tuzilishi, termik barqarorligi va lyuminessent xususiyatlari oʻrganilgan. Yetti ta yangi kompleks birikmaning tuzilishi aniqlanib, Cambridge Crystallographic Data Center xalqaro bazasiga kiritilgan.
- Neodim, samariy va golmiy (III) ionlarini aniqlashning lyuminessent usulini ishlab chiqish: Neodim, samariy va golmiy (III) ionlarini aniqlashning selektiv va tezkor lyuminessent usuli ishlab chiqilgan va Navoiy KMK texnologik suvlari analizida qoʻllanilgan.