Преэклампсия ривожланиши хавфини эрта аниқлашда ультратовуш диагностикасининг имкониятлари
Ushbu dissertatsiya O'zbekiston Respublikasi Oliy ta'lim, fan va innovatsiyalar vazirligi huzuridagi ilmiy darajalar beruvchi DSc.04/30.12.2019.Tib.77.01 raqamli ilmiy kengash asosida tayyorlangan. Tadqiqotda O'zbekiston Respublikasi Onkologiya va radiologiya ilmiy-amaliy markazi, Tibbiyot xodimlarining kasbiy malakasini rivojlantirish markazi hamda Andijon davlat tibbiyot instituti bilan hamkorlikda amalga oshirilgan. Dissertatsiya mavzusi - "Pre'eklampsiya rivojlanish xavfini erta aniqlashda ultratovush diagnostikasining imkoniyatlari" O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yil 28 yanvardagi PF-60-sonli "2022-2026 yillarga mo'ljallangan Yangi O'zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to'g'risida"gi Farmoni va boshqa me'yoriy-huquqiy hujjatlarda belgilangan vazifalarni amalga oshirishga xizmat qiladi. Tadqiqotda O'zbekistonning tibbiyot sohasini rivojlantirish, jumladan, homiladorlik asoratlarini erta aniqlash va samarali davolashga qaratilgan chora-tadbirlar hamda milliy klinik protokollarga muvofiq holatda, ultratovush va biokimyoviy markelardan foydalangan holda pre'eklampsiya rivojlanishi xavfini erta diagnostikasini takomillashtirish asosiy maqsad qilib olingan.
Asosiy mavzular
- Tadqiqot mavzusining dolzarbligi va zaruriyati: Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti (JST) ma'lumotlariga ko'ra pre'eklampsiya (PE) homiladorlikning eng og'ir asoratlaridan biri bo'lib, rivojlanayotgan mamlakatlarda (2,8%) uning tarqalishi rivojlangan mamlakatlarga (0,4%) nisbatan 7 baravar yuqoridir. Ushbu kasallik dunyo bo'ylab onalar kasalligi va o'limining uchta asosiy sabablaridan biridir. PE ni erta aniqlashning ko'plab usullari mavjud bo'lib, ulardan eng zamonaviysi qon tomirlarini dopler xaritalash va salomatlikni pulsatsiya indeksiga asoslanib, aniqlashni o'z ichiga oluvchi ultratovush tashxisoti hisoblanadi. Hozirgi kunda O'zbekistonda tibbiyot sohasini rivojlantirish, tibbiy tizimni jahon andozalari talablariga moslashtirish, jumladan, qator homiladorlik asoratlarini erta tashxislash va samarali davolashga yo'naltirilgan chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda.
- Tadqiqotning ilmiy va amaliy ahamiyati: Tadqiqot natijalarining ilmiy ahamiyati homiladorlikning skrining ultratovush tekshiruvlarida exografik va biokimyoviy markerlarni baholashga standartlashtirilgan takomillashtirilgan yondashuvni amalga oshirish PE rivojlanishi uchun xavf yuqori bo'lgan guruhni aniqlash imkonini berishi bilan izohlanadi. Tadqiqot natijalarining amaliy ahamiyati taklif etilgan uslubiy yondashuvlar PE rivojlanishi xavfining erta prenatal tashxislash samaradorligini oshirish imkonini yaratishi bilan izohlanadi. AD+PI MA +PAPP-A+ AFP+PLGF+IXG hisobga olingan algoritm samaradorlikni 91,6% ga oshirishi mumkin. Tadqiqot natijalari bo'yicha quyidagi ilmiy yangiliklar aniqlangan: 1) homiladorlikning 11+0-34+6 haftaligidagi ayollarda bachadon arteriyasi pulsatsiya indeksining (PI) hududiy mos qiymatlari ishlab chiqilgan; 2) pre'eklampsiya rivojlanishi xavfini diagnostikasini tasdiqlashning uslubiy takomillashtirilganligi aniqlangan; 3) homiladorlikning har uch trimestrida pre'eklampsiya rivojlanishining dinamik va biokimyoviy, biofizik ko'rsatkichlari belgilangan.
- Tadqiqot natijalari va xulosalar: Tadqiqot davomida aniqlandi: homiladorlik muddatiga qarab, bachadon arteriyalari pulsatsiya indeksi (PI) statistik jihatdan ishonchli ravishda pasayishi kuzatilgan, ayniqsa, 11-haftada 1,79±0,63 va 1,62±0,58 bo'lgan ko'rsatkichlar 14-haftada sezilarli darajada pasaygan (0,21±0,01 va 0,18±0,01). Dispensiv tahlil natijalariga ko'ra, kindik arteriyalarining rezistentlik indekslari 15-19 haftalar oralig'ida keskin pasayib, 40 haftaga yaqin maksimal qiymatga erishadi. Homiladorlikning 30-34 haftaligida bachadon arteriyalari PI ning ko'rsatkichlari oshishi (O'BA 1,13 dan yuqori va CHBA 1,09 dan yuqori) aniqlandi. Xulosa: homiladorlikning 11-14 haftasida aniqlangan PAPP-A (0,49 dan past) va PLGF (0,43 dan past) ning pasayishi, shuningdek, XGCH (1,92 dan yuqori)ning ko'payishi pre'eklampsiya rivojlanishi xavfining erta markerlari hisoblanadi. Ushbu tadqiqot natijasida ishlab chiqilgan algoritm va modeli yuqori informativlikka ega bo'lib, diagnostik xatoliklarni minimallashtirishga yordam beradi.