Ustyurt platosi Qoraqalpoq qismi kemiruvchilar populyatsiyasi son dinamikasi va biologik xilma-xilligi monitoringi

Ushbu avtoreferat O'zbekiston Respublikasi Tabiiy fanlar ilmiy-tadqiqot institutida tayyorlangan dissertatsiya ishining qisqacha mazmunini ochib beradi. Unda Ustyurt platosining Qoraqalpoq qismi kemiruvchilari populyatsiyasining son dinamikasi va biologik xil-xilligini monitoring qilish boʻyicha olib borilgan tadqiqotlar, jumladan, ularning populyatsiyasi va ekologik omillarning oʻzaro aloqadorligi, shuningdek, atrof-muhitning ifloslanishining kemiruvchilar populyatsiyalariga taʼsiri hamda ularni bioindikator sifatida qoʻllash usullari bayon etilgan. Tadqiqot natijalari asosida Oʻzbekistonning biologik xil-xilligini saqlash va atrof-muhitni muhofaza qilish borasidagi muhim ilmiy va amaliy xulosalar keltirilgan.

Asosiy mavzular

Tadqiqotning dolzarbligi va zarurati: Ushbu qismda global iqlim oʻzgarishlari va antropogen omillarning tabiiy ekotizimlarga, xususan, kemiruvchilar populyatsiyalariga taʼsiri natijasida biologik xilma-xillikni saqlash va tabiatdan oqilona foydalanishning dolzarb masalasi koʻrib chiqiladi. Jahonning yetakchi ilmiy markazlarida olib borilayotgan tadqiqotlar va Oʻzbekistonning taraqqiyot strategiyasidagi ekologiyaga oid vazifalar bilan bogʻliq holda tadqiqotning ilmiy-amaliy ahamiyati taʼkidlanadi.
Muammoning oʻrganilganlik darajasi: Oʻzbekiston va MDH mamlakatlarida kemiruvchilar populyatsiyasining dinamikasi va unga antropogen omillarning taʼsiri boʻyicha olib borilgan ilmiy tadqiqotlar sharhlanadi. Shuningdek, xorijiy mamlakatlardagi tadqiqotlar hamda ularning asosiy yoʻnalishlari koʻrsatiladi.
Tadqiqotning maqsadi va vazifalari: Tadqiqotning asosiy maqsadi Ustyurt platosi Qoraqalpoq qismi kemiruvchilar populyatsiyasi son dinamikasi va biologik xilma-xilligini aniqlash va monitoring qilishdan iborat. Vazifalar sifatida esa kemiruvchilar taksonomik tarkibini aniqlash, son dinamikasi va ozuqa resurslari oʻrtasidagi bogʻliqlikni aniqlash, ekologik omillarning taʼsirini baholash kabi masalalar belgilangan.
Tadqiqot ob'ekti va predmeti: Tadqiqot ob'ekti sifatida Ustyurt platosi Qoraqalpoq qismi kemiruvchilarining ikkita turi – kichik qoʻshayoq (Allactaga elater) va kichik yumronqoziq (Citellus pygmaeus) tanlangan. Tadqiqot predmeti esa ushbu turlarning populyatsiyasining ichki xususiyatlari, ularning turli ekologik omillar bilan oʻzaro bogʻliqligining ekologik koʻrsatkichlari hisoblanadi.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi va amaliy natijalari: Tadqiqotning ilmiy yangiligi sifatida Ustyurt platosi kemiruvchilari populyatsiyasi son dinamikasi, tarqalishi va bioxilma-xilligining monitoringi boʻyicha yangi maʼlumotlar keltirilgan. Amaliy natijalar esa monitoring usullarini ishlab chiqish, ekologik ahvolni yaxshilash boʻyicha tavsiyalar berishni oʻz ichiga oladi.
Tadqiqot natijalarining ishonchliligi va ahamiyati: Tadqiqot natijalarining ishonchliligi klassik va zamonaviy usullar, xorijiy nashrlar va amaliyotga joriy etilganligi bilan asoslanadi. Tadqiqot natijalarining ilmiy ahamiyati Orolboʻyi choʻl ekotizimlaridagi kemiruvchilarni oʻrganish va monitoring qilishga qaratilgan boʻlsa, amaliy ahamiyati zoonozlarning tabiiy oʻchoqlarini prognozlash va biomonitoringda qoʻllanishi bilan izohlanadi.
Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi: Tadqiqot natijalari Qoraqalpogʻiston Respublikasi Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish vazirligi va oʻrmon xoʻjaligi qoʻmitasi faoliyatiga joriy etilgan. Bu esa monitoring usullarini takomillashtirish va amaliyotga tatbiq etish imkonini beradi.
XULOSALAR: Tadqiqot natijalari asosida kemiruvchilar populyatsiyasining umumiy soni, bahorgi son dinamikasi, koʻpayish intensivligi, toksik elementlarning toʻplanishi va populyatsiya tuzilishi kabi masalalar yuzasidan xulosalar chiqarilgan. Xususan, Ustyurt platosi kemiruvchilarining bioxil-xilligi nisbatan zaif holatda ekanligi, kichik yumronqoziq populyatsiyasining bahorgi soni ozuqa resurslariga bogʻliqligi, kichik qoʻshayoqning koʻpayish intensivligi zichlikka teskari bogʻliqligi, shuningdek, mayda sutemizuvchilar tanasida toksik elementlarning toʻplanishi ham biologiyaviy, ham ekologik omillarga bogʻliq ekanligi aniqlangan.