Tаlаbаlаrning tinglаb tushunish, аnglаsh qоbilyаtlаrini rivоjlаntirishdа germenevtik yondashuvdаn fоydаlаnish texnоlоgiyаlаri

Ushbu doktorlik dissertatsiyasi avtoreferati talabalarning tinglab tushunish va anglash qobiliyatlarini rivojlantirishda germenevtik yondashuvdan foydalanish texnologiyalarini tadqiq etadi. Tadqiqotda ona tili ta'limida germenevtik usullarning qoʻllanilishi, uning nazariy va amaliy jihatlari atroflicha oʻrganilgan. Xususan, matnni tahlil qilish, talqin etish, shuningdek, talabalarning nutqiy koʻnikmalarini rivojlantirishda germenevtik yondashuvning roli yoritilgan. Tadqiqotda ilgʻor xorijiy va mahalliy tajribalar asosida samarali oʻqitish metodlari taklif etilgan. Tajriba-sinov ishlari natijasida talabalarning tinglab tushunish va anglash qobiliyatlarida sezilarli oʻsish kuzatilganligi isbotlangan.

Asosiy mavzular

Tadqiqotning dolzarbligi va zarurati: Globallashuv sharoitida tillarni muloqot vositasi sifatida oʻrganishning ahamiyati ortib borayotganligi, ayniqsa, ona tili ta'limida kommunikativ maqsadlarga e'tibor qaratish zarurati, zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qoʻllash va oʻqituvchining kasbiy kompetentligini oshirishning muhimligi ta'kidlangan. Germenevtik ta'limot tamoyillarining oʻrganilishi va ulardan foydalanishning dolzarb ekanligi koʻrsatib berilgan.
Dissertatsiya mavzusi boʻyicha xorijiy ilmiy-tadqiqotlar sharhi: Talabalarning tinglab tushunish va anglash qobiliyatlarini rivojlantirishda germenevtik ta'limotdan foydalanish boʻyicha jahonning yetakchi oliy ta'lim muassasalari va ilmiy markazlarida olib borilayotgan tadqiqotlar sharhlangan. Xususan, AQSh, Germaniya, Shveysariya va boshqa mamlakatlarda olib borilgan izlanishlarning asosiy yoʻnalishlari keltirilgan.
Muammoning oʻrganilganlik darajasi: Oʻzbekistonlik tilshunos olimlarning ona tili ta'limi metodikasiga oid tadqiqotlari, jumladan, talabalarning nutqiy, lingvistik, pragmatik kompetensiyalarini rivojlantirish boʻyicha olib borgan izlanishlari keltirilgan. Mazkur muammoning ilmiy-metodik jihatdan yetarlicha oʻrganilmaganligi ta'kidlangan.
Tadqiqotning maqsadi va vazifalari: Tadqiqotning maqsadi talabalarning tinglab tushunish va anglash qobiliyatlarini rivojlantirishda germenevtik yondashuvdan foydalanish texnologiyalarini takomillashtirish yuzasidan tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat. Vazifalari esa talabalarning ijodkorligini rivojlantirish, nutqiy, lingvistik, pragmatik kompetensiyalarini rivojlantirish, obrazli tafakkurini shakllantirish va matnning germenevtik konsepsiyasini aniqlashtirishdan iborat.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi: Tadqiqotning ilmiy yangiligi sifatida talabalarning ijodkorligini rivojlantirishda germenevtik yondashuvdan foydalanishning pedagogik shart-sharoitlari, didaktik tamoyillari, matn tahlilini leksik vizuallashtirish jarayoniga zamonaviy pedagogik paradigmalar singdirilgan. Shuningdek, talabalarning tinglab tushunish va anglash qobiliyatlarini rivojlantirishda germenevtik yondashuvdan foydalanishning metodik modeli, lingvodidaktik texnologiyalari takomillashtirilgan.
Tadqiqotning amaliy natijalari: Tadqiqot natijalari asosida oʻzbek tili va adabiyoti yoʻnalishi talabalari uchun maxsus o'quv topshiriqlar tizimi, germenevtik ta'limot asosida talabalarda adabiy til, adabiy talaffuz koʻnikmalarini rivojlantirishga oid kompleks texnologiyalar ishlab chiqilgan. Shuningdek, talabalarning tinglab tushunish va anglash qobilyatlarini rivojlantirishga oid matnlardan foydalanishga qoʻyiluvchi talablarni aniqlash asosida oʻqish, tinglash, yozish, gapirish kabi til malakalarini intensiv shakllantiruvchi dars va mashg'ulotlar ishlash mezonlari ishlab chiqilgan.
Tadqiqot natijalarining ishonchliligi: Tadqiqot metodologiyasining Oʻzbekiston Respublikasi oliy ta'lim tizimiga asoslanganligi, tadqiqot maqsad, obyekt, predmet va vazifalariga mos metodlar majmuasidan foydalanilganligi, tajriba-sinov ishlariga jalb etilgan OTMlar sonining talab darajasida ekanligi, tajriba-sinov ishlarining samaradorligini matematik-statistik metodlar vositasida aniqlanganligi hamda xulosalar, taklif va tavsiyalarning amaliyotga joriy etilganligi tadqiqot natijalarining ishonchliligi asoslab berilgan.
Tadqiqotning ilmiy va amaliy ahamiyati: Tadqiqot natijalarining ilmiy ahamiyati falsafa, tilshunoslik, filologiya, psixologiya kabi ilm sohalarini boyitganligi, amaliy ahamiyati esa ona tili ta'limida germenevtik ta'limotdan foydalanish texnologiyalarining amaliyotga joriy etilishi bilan izohlanadi.
Tadqiqotning joriy qilinishi: Tadqiqot natijalari "Oʻzbek tilining sohada qoʻllanilishi" nomli darslik hamda T.N.Qori Niyoziy nomidagi Oʻzbekiston Pedagogika fanlari ilmiy tadqiqot instituti Qoraqalpoq filialida bajarilgan amaliy loyihada foydalanilgan. Shuningdek, "Oʻzbek tili va adabiyotini oʻqitish metodikasi” nomli darslik yaratishda ham foydalanilgan.
Xulosa: Dissertatsiyada talabalarning tinglab tushunish va anglash qobiliyatlarini rivojlantirishda germenevtik ta'limotdan foydalanishning nazariy-metodik asoslari ishlab chiqilgan. Tajriba-sinov ishlari natijasida talabalarning mazkur koʻnikmalarida sezilarli oʻsishga erishilganligi aniqlangan. Tadqiqot natijalari asosida bir qator tavsiyalar ishlab chiqilgan.