XIX asrning oxiri – XX asr boshlarida Turkiston o'lkasidagi saylovlar tarixi

Ushbu avtoreferat Oʻzbekiston tarixining XIX asr oxiri – XX asr boshlaridagi davridagi saylov jarayonlari, bu jarayonlarning oʻlkaning ijtimoiy-siyosiy hayotiga ta'siri hamda mahalliy aholining siyosiy faolligini oʻrganishga bagʻishlangan. Tadqiqotda mustamlakachilik davridagi saylov qonunchiligi, saylov tizimining shakllanishi va qoʻllanilishi, siyosiy partiyalarning oʻrni va roli, saylovlarda mahalliy aholining ishtiroki va huquqlari, shuningdek, Turkiston deputatlarining Davlat Dumasidagi faoliyati atroflicha tahlil qilingan. Ilmiy ishda shuningdek, Rossiya imperiyasi siyosatining Oʻrta Osiyo xalqlariga taʼsiri, siyosiy uygʻonish jarayonlari va milliy ozodlik harakatlarining saylovlar bilan bogʻliqligi ham oʻrganilgan.

Asosiy mavzular

• Tadqiqot mavzusining dolzarbligi va zarurati: Jahonda demokratik tamoyillarga asoslangan saylovlarning o'rni va roli tobora ortib bormoqda. O'zbekiston Respublikasida amalga oshirilayotgan saylov islohotlari jahon hamjamiyati va mamlakat fuqarolarining diqqat markazida turibdi. Tadqiqot demokratik tamoyillarga mos ravishda faoliyat yuritishning murakkabligini va ochiqlik hamda oshkoralikning muhimligini ochib beradi.
• Tadqiqotning Respublika fan va texnologiyalari rivojlanishining ustuvor yoʻnalishlariga mosligi: Tadqiqot Respublika fan va texnologiyalari rivojlanishining "I. Axborotlashgan jamiyat va demokratik davlatni ijtimoiy, huquqiy, iqtisodiy, madaniy, ma'naviy-ma'rifiy rivojlantirishda innovatsion g'oyalar tizimini shakllantirish va ularni amalga oshirish yoʻllari” ustuvor yoʻnalishiga muvofiq bajarilgan.
• Muammoning oʻrganilganlik darajasi: XIX asr oxiri – XX asr boshlarida Turkistonda boshqaruv va saylov tizimi boʻyicha Rossiya imperiyasi va sovet davri hamda mustaqillik yillarida nashr etilgan ilmiy tadqiqotlar, xorijiy olimlarning asarlari tahlil qilingan. Ushbu manbalar mazmun boʻyicha tasniflanib, arxiv materiallaridan ham foydalanilgan.
• Tadqiqotning maqsadi va vazifalari: Tadqiqotning maqsadi XIX asrning oxiri – XX asr boshlarida Turkiston oʻlkasidagi saylovlar tarixini, saylov jarayonidagi muammo va kamchiliklarni ochib berishdan iborat. Vazifalar: mustamlakachilik ma'muriy tizimining oʻrnatilishi va uning saylov tizimiga ta'siri; saylov tizimi, huquqiy asoslari va qoʻllanilishi; siyosiy tashkilotlar faoliyati; markaziy hokimiyat organlaridagi turkistonlik deputatlarning faoliyati.
• Tadqiqot obyekti va predmeti: Tadqiqot obyekti – Turkistonda ijtimoiy-siyosiy jarayonlar hamda saylov tizimi. Predmeti – saylov jarayonlarining boshlanishi, saylov qonunlari, qarorlar, farmonlar va ularning oʻlkadagi ijtimoiy-siyosiy jarayonlarga taʼsiri.
• Tadqiqot usullari va ilmiy yangiligi: Tadqiqotda tarixiylik va haqqoniylik tamoyillari, tarixiy davrlashtirish kabi usullardan foydalanilgan. Ilmiy yangiligi – mustamlakachilik koʻrinishidagi saylov qonunchiligining vujudga kelishi, saylov komissiyalari va ularning xususiyatlari, saylovlarda ishtirok etuvchi siyosiy guruhlar va partiyalar, saylov tashviqoti kabi masalalarning ochib berilganligi.
• Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi va amaliy ahamiyati: Tadqiqot natijalari boʻyicha ishlab chiqilgan amaliy takliflar va tavsiyalar Oʻzbekiston milliy teleradiokompaniyasining “Millat va ma'naviyat”, “Oʻzbekiston yoshlari” koʻrsatuvlari, “Ta'lim va taraqqiyot” koʻrsatuvlari ssenariylarini tayyorlashda, shuningdek, Oʻzbekiston Xalq demokratik partiyasining saylov kompaniyalarini takomillashtirishda foydalanilgan. Ilmiy ahamiyati – Rossiya imperiyasi davridagi saylov tizimlarini oʻrganish, saylov tizimi kategoriyasini ochib berish.
• Xulosa: Saylov tizimining joriy etilishi ijtimoiy-iqtisodiy, huquqiy, diniy va etnik muammolarni yuzaga chiqargan. Mustamlakachilik boshqaruvi saylov qonunchiligiga ham ta'sir o'tkazgan. Saylovlar oʻlkaning siyosiy uygʻonishida muhim rol oʻynagan. Turkistonning Davlat Dumasidagi vakilligi cheklangan boʻlib, fuqarolik huquqlari qisqartirilgan. Saylov huquqini tiklashga urinishlar amalga oshirilgan, ammo samarasiz boʻlgan. Musulmon fraksiyasi deputatlari Turkiston masalalarini himoya qilishga harakat qilgan. Duma deputatlari tomonidan Turkiston masalalarining koʻrib chiqilishi aholining huquqlarini himoya qilishga qaratilmagan.