Yetuklik yoshdagi bemorlar psixoemotsional sohasining o‟ziga xosligi (sil kasalliklar misolida)

Ushbu doktorlik dissertatsiyasi 2024 yilda Toshkent shahrida tayyorlangan bo'lib, unda O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi va boshqa normativ-huquqiy hujjatlar asosida sil kasalligi bilan og'rigan bemorlarning psixo-emotsional holatlari, ular bilan ishlash usullari va ularning psixologik jihatdan tiklanishi bo'yicha tadqiqot olib borilgan. Dissertatsiyada yetuklik yoshidagi sil kasalligi bilan xastalangan bemorlarning psixoemotsional sohasining o'ziga xosligi batafsil o'rganilgan. Tadqiqot natijalari bo'yicha ishlab chiqilgan psixologik-korreksion dastur va tavsiyalar bemorlarning salomatligini tiklash va ularning hayot sifatini yaxshilashga qaratilgan.

Asosiy mavzular

Mavzuning dolzarbligi va zarurati: Jahonda sil kasalligining yuqori o'rinlarda turishi, ayniqsa, COVID-19 pandemiyasidan keyin uning o'sib borayotganligi, BMTning 2030 yilga qadar sil epidemiyasini tugatish bo'yicha maqsadlari va JSSTning belgilangan strategik vazifalari tadqiqotning dolzarbligini asoslaydi. Yetuklik yoshidagi bemorlarning psixoemotsional holatini o'rganishning ahamiyati ta'kidlanadi.
O'rganilganlik darajasi: O'zbekistonda sil kasalligi tibbiy jihatdan o'rganilgan bo'lsa-da, yetuklik yoshidagi bemorlarning psixoemotsional sohasining o'ziga xosligi maxsus ilmiy-amaliy tadqiq etilmaganligi ko'rsatilgan. Xorijiy olimlarning tadqiqotlarida kasallikdan keyingi depressiya, xavotirlik, stress, bemorlarning o'ziga va atrofga nisbatan munosabatlari o'rganilgan.
Tadqiqot maqsadi va vazifalari: Maqsad: Sil kasalligi bilan xastalangan bemorlarning emotsional holatlarini baholash orqali ularning reabilitatsiya jarayoniga yordam beruvchi tibbiy-psixologik xizmat sifatini oshirishga qaratilgan taklif-tavsiyalar ishlab chiqish. Vazifalar: Sil kasalligi bilan xastalangan bemorlarda xavotirlanish va stress darajasini ijtimoiy-psixologik omillar sababli yetuklik yosh va gender tafovutlariga ko'ra farqlarini tizimlashtirish; yetuklik davridagi bemorlarda xavotirlanish va subdepressiya darajasi hulqda ifodalanishi, kasallikka munosabatda yosh va gender farqlar mavjudligini ilmiy tadqiq etish; psixologik omillar differensial bog'liqligini ilmiy dalillash; psixokorreksion dasturni ishlab chiqish va amaliy tavsiyalar ishlab chiqish.
Tadqiqot ob'yekti va predmeti: Ob'yekt: Yetuklik yoshidagi sil kasalligi bilan xastalangan bemorlarning emotsional holatlari (138 nafar bemor). Predmet: Yetuklik yoshidagi sil kasalligi bilan xastalangan bemorlarning emotsional holatlari va ularga psixokorreksion ta'sir ko'rsatish jarayoni.
Tadqiqot usullari: Suhbat metodi, Spilberger-Xanina «Vaziyatli va shaxsiy xavotirlanish darajasini aniqlash» metodikasi, Zung-Balashevaning «Kayfiyati yo'qlik-subdepressiya darajasini aniqlash so'rovnomasi», «BISHS», A.Bekning «Depressiyani aniqlash» test-so'rovnomasi, A.I.Serdyukning «Kasallikning ijtimoiy ahamiyatini baholash» so'rovnomasi.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi: Sil kasalligi bilan xastalangan bemorlarda xavotirlanish va stress darajasining ijtimoiy-psixologik omillar sababli yosh xususiyatlariga ko'ra farqlanishi isbotlangan; davolanish muddatining uzoqligi bemorlarda xavotirlanish va subdepressiya darajasining oshishi, kasallikka munosabatning turli tiplarining rivojlanishi asoslangan; psixologik o'zgarishlar, stress buzilishlarining psixologik xususiyatlari diagnostika qilinishiga ko'ra, kasallikning rivojlanishi, kechishi va davolanishga ta'sir qiluvchi omillar differensial identiv ekanligi dalillangan; psixoemotsional sohaga integrativ ta'sir natijasida yoshga bog'liq holda kasallikka nisbatan integrativ rivojlanishi dalillangan.
Tadqiqotning amaliy natijalari: Bemorlarga psixologik yordam ko'rsatishda, ularning kasallikdan keyingi emotsional holatlarini o'rganishga doir metodika va so'rovnomalar qo'llanilgan; psixologik qoʻllab-quvvatlashga doir uslubiy qoʻllanma ishlab chiqilgan va amaliyotga joriy etilgan; psixokorreksion dastur ishlab chiqilgan va amaliyotda aprobatsiya etilgan.
Psixokorreksion dasturning samaradorligi: Dastur bemorlarda kayfiyatni ko'tarishga, reaktiv xavotirlikni kamaytirishga va ijobiy psixoemotsional o'zgarishlarga olib kelganligi statistik ma'lumotlar bilan tasdiqlangan.
Xulosa va tavsiyalar: Sil kasalligi bilan xastalangan bemorlarning kasallikka munosabatida differensial va yoshga oid farqlar mavjudligi, psixokorreksion ta'sir natijasida ularda kasallikni qabul qilish, davolanishga ijobiy munosabat shakllanishi, hissiy sohadagi kayfiyatning barqarorlashuviga erishilishi aniqlangan. Psixolog va bemorlar bilan ishlash bo'yicha tavsiyalar ishlab chiqilgan.