Gaz analizatorlarini metrologik taʼminotining nazorat uslubiyotlarini takomillashtirish

Mazkur avtoreferat, gaz analizatorlarini metrologik ta'minotining nazorat uslubiyotlarini takomillashtirishga bag'ishlangan bo'lib, O'zbekiston Respublikasida gaz analizatorlarining nazorat qilish va kalibrlash uslubiyotlarini takomillashtirish, metrologik ta'minotini ishlab chiqish hamda ularni joriy qilishga qaratilgan ilmiy-amaliy tadqiqot natijalarini o'z ichiga oladi. Unda gaz analizatorlarining aniqlik tavsifini baholash usullari, kalibrlash jarayonida foydalaniladigan o'lchash vositalariga qo'yiladigan talablar va kalibrlash natijalarini qayta ishlash algoritmlari hamda dasturiy ta'minoti ishlab chiqilganligi bayon etilgan. Tadqiqot natijalari respublikamizda gaz analizatorlarini metrologik ta'minoti va nazoratini soddalashtirishga, shuningdek iqtisodiy samaradorlikni oshirishga xizmat qiladi.

Asosiy mavzular

Tadqiqot mavzusining dolzarbligi va zarurati: Jahonda ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish, sanoat xavfsizligini ta'minlash, jumladan, zararli gaz miqdorini aniqlash va nazorat qilish muhim vazifa hisoblanadi. Gaz analizatorlari bu borada asosiy vosita bo'lib, ularning metrologik ta'minoti va nazorat uslubiyotlarini takomillashtirish dolzarb muammo hisoblanadi.
Tadqiqotning respublika fan va texnologiyalari rivojlanishining ustuvor yoʻnalishlariga mosligi: Tadqiqot ishi respublika fan va texnologiyalarining "Energetika, transport, mashina va asbobsozlik, zamonaviy elektronika, mikroelektronika, fotonika va elektron asbobsozligi rivojlanishi"ning ustuvor yo'nalishlariga mos holda bajarilgan.
Muammoning oʻrganilganlik darajasi: Gaz analizatorlarini metrologik ta'minoti va nazorati, qiyoslash va kalibrlash uslubiyotlari bo'yicha jahonning yetakchi ilmiy markazlari va tashkilotlari tomonidan olib borilgan tadqiqotlar va milliy olimlarimizning ishlari tahlil qilingan.
Tadqiqotning maqsadi va vazifalari: Maqsad: gaz analizatorlarini qiyoslash va kalibrlashning metrologik ta'minoti me'yoriy asosini ishlab chiqish va uni joriy qilish. Vazifalar: davlat standarti ishlab chiqish, aniqlik tavsifini baholash usuli, kalibrlash oralig'ini bashorat qilish usuli, kalibrlash natijalarini qayta ishlash algoritmi va oʻlchash vositalariga talablarni takomillashtirish.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi: Xalqaro talablar asosida gaz analizatorlarini kalibrlash imkonini beruvchi davlat standarti ishlab chiqilgan; aniqlik tavsifini ifodalovchi oʻlchashlar natijasi noaniqligini baholash usuli ishlab chiqilgan; qayta kalibrlash muddatini belgilovchi bashoratlash usuli ishlab chiqilgan; kalibrlash natijalarini qayta ishlash algoritmi ishlab chiqilgan; oʻlchash vositalariga qoʻyilgan talablar takomillashtirilgan.
Tadqiqotning amaliy natijalari: Gaz analizatorlarini qiyoslash va kalibrlashning takomillashtirilgan uslubiyoti OʻzDst 3631:2023 davlat standarti sifatida ishlab chiqilgan va roʻyxatdan oʻtkazilgan; bir turdagi oʻlchash vositalariga qoʻllaniladigan kalibrlash uslubiyoti ishlab chiqilgan; oʻlchash natijalari noaniqligini baholash usuli va dasturiy ta'minoti ishlab chiqilgan.
Tadqiqot natijalarining ishonchliligi: Ishlab chiqilgan uslubiyot ISO 17025 xalqaro standart talablari asosida validatlangani, referent laboratoriyada kalibrlangan gaz analizatori natijalari bilan solishtirish natijalari muvofiqligi va davlat tashkilotlarida huquqiy, metrologik va normativ ekspertiza natijalarining ijobiyligi bilan tasdiqlangan.
Tadqiqot natijalarining ilmiy va amaliy ahamiyati: Ilmiy ahamiyati gaz analizatorlarining metrologik ta'minoti nazorat usullarini takomillashtirilishi bilan izohlanadi. Amaliy ahamiyati esa uslubiyotlarni davlat metrologiya xizmatlariga qoʻllash orqali nazorat usullarining texnik-iqtisodiy koʻrsatkichlarini oshirish bilan izohlanadi.
Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi: Gaz analizatorlarini metrologik ta'minoti nazorat uslubiyotlarini takomillashtirish, kalibrlash uslubiyotini ishlab chiqish, kalibrlash natijalariga aniqlik tavsifini baholash imkonini beradigan oʻlchash natijalari noaniqligini baholash orqali olingan natijalar asosida joriy qilingan.
Xulosa: Gaz analizatorlarini takomillashtirilgan qiyoslash va kalibrlash uslubiyoti davlat standarti (Oʻz DSt 3631:2023) ishlab chiqilgan va joriy qilingan, bu esa nazorat qilish va kalibrlash jarayonini soddalashtirgan, aniqlikni oshirgan hamda iqtisodiy samara keltirgan.