Тошкент воҳаси шароитида чимён пиёзини (ALLIUM TSCHIMGANICUM B.FEDTSCH.) биоэкологияси ва кўпайтириш технологияси
Ushbu dissertatsiya avtoreferati Toshkent davlat agrar universiteti huzuridagi ilmiy kengash tomonidan tasdiqlangan va O'zbekiston Respublikasi Oliy attestatsiya komissiyasi tomonidan B2024.2.PhD/Qx1051 raqami bilan ro'yxatga olingan. Tadqiqot ishi Toshkent voha sharoitida Chimyon piyozining (Allium tschimganicum B. Fedtsch.) bioekologiyasi va ko'paytirish texnologiyasini o'rganishga bag'ishlangan. Ishda o'simlikning tabiiy va madaniy sharoitlarda mavsumiy rivojlanishi, urug'ining unuvchanligi, ekish muddatlari, chuqurligi, ko'paytirish usullari, kimyoviy tarkibi va hosildorligi kabi masalalar atroflicha yoritilgan. Tadqiqot natijalari asosida mazkur o'simlikni ko'paytirish va yetishtirish bo'yicha tavsiyalar ishlab chiqilgan.
Asosiy mavzular
- Chimon piyozining bioekologik xususiyatlari: Tadqiqotda Chimon piyozining (Allium tschimganicum B. Fedtsch.) Toshkent voha sharoitidagi mavsumiy rivojlanish dinamikasi, urug'ining unuvchanligi, tuproq-iqlim sharoitiga bog'liqligi, qishki saqlanish davri va boshqa bioekologik xususiyatlari o'rganilgan. Ayniqsa, urug'ining unuvchanligi past (2-3%) ekanligi, bu uning urug' qobig'i va oqsil saqlovchi hujayralar bilan bog'liqligi aniqlangan. Shuningdek, optimal ekish muddati sifatida oktabr oyining birinchi dekadasi tavsiya etiladi.
- Chimon piyozini ko'paytirish texnologiyasi: Chimon piyozini ko'paytirishning eng samarali usuli vegetativ ko'paytirish ekanligi isbotlangan. Optimal ko'paytirish muddati kuz oylari hisoblanadi, bu davrda saqlanish darajasi 90-96%ni tashkil etadi. Tadqiqotda optimal ekish chuqurligi 5-8 sm, qator oraliqlari esa 8-10 sm deb topilgan. Bundan tashqari, (40+15+15)/3x8 sm va (40+15+15)/3x10 sm sxemalar bo'yicha ekish eng samarali va iqtisodiy jihatdan foydali ekanligi ko'rsatilgan.
- Chimon piyozining fitokimyoviy tarkibi va hosildorligi: O'simlikning yer ustki qismining fitokimyoviy tarkibi o'rganilganda, unda turli vitaminlar (B1, B2, B6, B9, B12, PP, C) va oqsil mavjudligi aniqlangan. Efir moyida 68 ta komponent borligi, jumladan, gumusli tuproqda esa bu ko'rsatkich 16 taga ortishi qayd etilgan. O'rtacha hosildorlik 2095 kg/ga ni tashkil etishi, bu ekish sxemasiga bog'liqligi ko'rsatib berilgan.