Iqlim o‘zgarishi davrida suv resurslarini integrallashgan holda boshqarishning adaptatsion-modernizatsiyalashgan mexanizmi (Qashqadaryo daryosi havzasi misolida)
Ushbu dissertatsiya Oʻzbekiston Respublikasi Qashqadaryo daryosi havzasida Iqlim oʻzgarishi davrida suv resurslarini integrallashgan holda boshqarishning adaptatsion-modernizatsiyalashgan mexanizmini ishlab chiqishga bagʻishlangan. Tadqiqotda suv resurslarining mintaqadagi notekis taqsimlanishi, aholining oʻsib borayotgan ehtiyojlari va iqlim oʻzgarishining ta'siri hisobga olinib, suvdan samarali foydalanish va suv tejashga qaratilgan ilmiy-amaliy tavsiyalar ishlab chiqilgan. Xususan, suvni tozalash va uni qoʻshimcha resurs sifatida ishlatish texnologiyalari oʻrganilgan va yangi, energiya tejovchi gaz-gidrat texnologiyasi asosida suvni tozalash qurilmasi yaratilgan. Tadqiqot natijalari Oʻzbekiston Respublikasi suv xoʻjaligi va ekologiya tizimlari uchun muhim ahamiyat kasb etadi.
Asosiy mavzular
- Qashqadaryo daryosi havzasining tabiati va suv resurslari: Ushbu bobda Qashqadaryo daryosi havzasining qisqacha fizik-geografik tavsifi, iqlim sharoiti va uning oʻziga xos xususiyatlari, suv resurslari va gidrografik tarmoqlari: yer usti va yer osti suvlari tahlili boʻyicha ma'lumot berilgan. Daryo va barcha suv irmoqlaridan oʻrtacha yillik suv hajmi, suv omborlarining suv sigʻimi va Amudaryodan olinadigan oʻrtacha suv miqdori kabi koʻrsatkichlar tahlil qilingan.
- Suv resurslarini integrallashgan holda boshqarishning dunyo va Oʻzbekiston tajribasi: Ushbu bobda suv resurslarini integrallashgan holda boshqarishning (SRIB) mazmuni va mohiyati, dunyo va Oʻzbekiston tajribasi, Markaziy Osiyo davlatlararo suv siyosati boʻyicha bajarilgan ishlar, ilmiy-amaliy loyihalar batafsil tahlil qilingan. SRIBning rivojlanish bosqichlari va xorijiy davlatlarning tajribalari oʻrganilgan.
- Qashqadaryo viloyatida suv resurslarini integrallashgan holda boshqarish: Bobda Qashqadaryo daryosi havzasining suv resurslarini integrallashgan holda boshqarish boʻyicha matematik statistika usullarida tanlangan tayanch gidropostlar (Qashqadaryo daryosining Chiroqchi va Qarshi gidropostlari, Amudaryo daryosining Kerki gidroposti va G'uzordaryoning Pachkamar suv omboriga quyilishi) boʻyicha gidrologik koʻrsatkichlarning tahlili bajarilgan va tavsifiy yillar uchun yer usti suvlarining hajmi aniqlangan, viloyatning suv resurslarini integrallashgan holda boshqarish hisobi yuritilgan.
- Suv resurslarini integrallashgan holda boshqarishning ekologik adaptatsion-modernizatsiyalashgan mexanizmini yaratish: Dissertatsiyaning ushbu bobida takomillashtirilgan suvni integrallashgan holda boshqarish shakliy loyihalari ishlab chiqilgan va shu asosida har bir ma'muriy tuman uchun SRIBning hisobiy-shakliy loyihalari tuzilgan, qoʻshimcha suv resurslari sifatida mineralsizlashtirish texnologiyasining zaruriyati asoslangan, suvni mineralsizlashtirishda gazli gidratlar tadqiqotlari, ishlab chiqilgan va takomillashgan qurilma va texnologiya keltirilgan.