Turli tizimli tillarda kognitiv lakunalar tadqiqi

Ushbu dissertatsiya oʻzbek, rus va ingliz tillarida kognitiv lakunalarni tadqiq etadi. Tadqiqotning asosiy maqsadi kognitiv lakunalarning ijtimoiy-madaniy va lingvistik xususiyatlarini, ularning kommunikativ jarayondagi rolini va ahamiyatini ochib berishdan iborat. Tadqiqotda lakunalarning paydo boʻlishiga ta’sir etuvchi omillar, ularning turlari va tasniflari, shuningdek, til va madaniyat oʻrtasidagi oʻzaro munosabatlar koʻrib chiqilgan. Tadqiqot natijalari badiiy matnlarda, ayniqsa, frazeologik birliklar va metaforalarda lakunalarning namoyon boʻlishini, ularning milliy-madaniy xususiyatlarini tahlil qilishga asoslanadi. Dissertatsiyada lingvistik va ekstralingvistik omillarni hisobga olgan holda, til va madaniyat oʻrtasidagi bogʻliqlikni va shu orqali yuzaga keladigan tushunmovchiliklarni bartaraf etish boʻyicha nazariy model taklif etilgan.

Asosiy mavzular

KIRISH: Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zaruriyati, tadqiqotning maqsadi va vazifalari, obyekti va predmeti, ilmiy yangiligi, tadqiqotning amaliy natijalari, tadqiqot natijalarining ishonchliligi, ilmiy va amaliy ahamiyati kabi masalalar yoritilgan. Tadqiqotning respublika fan va texnologiyalari rivojlanishining ustuvor yoʻnalishlariga mosligi, muammoning oʻrganilganlik darajasi ham bayon etilgan.
Tadqiqotning predmeti va usullari: Tadqiqotning predmeti lakunar birliklarning semantik va funksional xususiyatlarini lingvistik tadqiq qilishdan iborat. Tadqiqotda tavsiflash, tasniflash, qiyoslash, komponent tahlil, chogʻishtirish, umumlashtirish usullaridan foydalanilgan.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi: Lakunar birliklarning semantik va funksional-uslubiy jihatlar boʻyicha kognitiv asosda baholanishi va lingvistik modellar orqali tavsiflanishi, boshqa lisoniy birliklardan farqlovchi semantik toʻldiruvchi vazifasi va madaniyatni aks ettiruvchi oʻziga xos belgilari, tarjimashunoslik doirasidagi rolini aniqlash va nazariy model ishlab chiqish tadqiqotning ilmiy yangiliklari hisoblanadi.
Tadqiqotning amaliy natijalari: Lakunarlik hodisasi tadqiqi natijasida chiqarilgan xulosalar lingvistika va madaniyatshunoslik sohalarini boyitishi, muqobilsiz leksika boʻyicha toʻplangan materiallar izohli, lingvomadaniy va tarjimashunoslik lugʻatlariga material sifatida xizmat qilishi aniqlangan.
Tadqiqot natijalarining ishonchliligi va ahamiyati: Dissertatsiya yuzasidan ilmiy fikrlarning toʻliq oʻrganilganligi, materiallarning ilmiy asosliligi, metodologik puxtaligi, nazariy xulosalar va takliflar tadqiqot natijalarining ishonchliligini ta'minlaydi. Tadqiqot natijalarining ilmiy ahamiyati tilshunoslik, tarjimashunoslik, lingvomadaniyatshunoslik va etnolingvistikaning rivojiga hissa qoʻshishi, amaliy ahamiyati esa tegishli fanlar boʻyicha darsliklar va qoʻllanmalar yaratishda foydalanish mumkinligi bilan izohlanadi.
Tadqiqotning joriy qilinishi: Tadqiqot natijalaridan Oʻzbekiston davlat xareografiya akademiyasida va Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat oʻzbek tili va adabiyoti universitetida bajarilgan loyihalarda foydalanilgan.
Tadqiqotning aprobatsiyasi va e'lon qilinganligi: Dissertatsiya natijalari 4 ta xalqaro va 2 ta respublika ilmiy-amaliy anjumanlarida muhokama qilingan. Tadqiqot boʻyicha 15 ta ilmiy ish chop etilgan.
Tadqiqotning tuzilishi va hajmi: Dissertatsiya kirish, uch asosiy bob, xulosa va adabiyotlar roʻyxatidan iborat boʻlib, umumiy hajmi 142 betni tashkil etadi.
TADQIQOTNING ASOSIY MAZMUNI: Birinchi bob «Interkultural kommunikatsiya: nazariy asoslar va umumiy muammolar» deb nomlanadi. Unda til va madaniyatning oʻzaro aloqadorligi, lingvokulturologiyaning rivojlanishi kabi masalalar yoritilgan. Ikkinchi bob «Kognitiv tilshunoslikda lakunalar masalasi» deb nomlanib, kognitiv tilshunoslikning nazariy asoslari va lakunalarning tasnifi koʻrib chiqiladi. Uchinchi bob «Badiiy matnda lakunalarni ifodalash omillari» deb nomlanadi, unda badiiy matndagi leksik lakunalarning milliy-madaniy xususiyatlari, frazeologik lakunalar va metaforalarda lakunalar tahlil qilingan.
XULOSA: Xulosa qismida tadqiqotning asosiy natijalari va xulosalari umumlashtirilgan. Til va madaniyatning oʻzaro bogʻliqligi, tilning kommunikativ va kognitiv funksiyalari, madaniyatlararo muloqotda lakunalarning oʻrni va ahamiyati, shuningdek, badiiy matnlarda lakunalarning namoyon boʻlishi kabi masalalar boʻyicha xulosalar berilgan.