Iqlim o‘zgarishi sharoitida to‘g‘riqanotli hasharotni tarqalishini modellashtirish (Jizzax viloyati)

Ushbu dissertatsiya Jizzax viloyatida iqlim oʻzgarishi sharoitida toʻgʻriqanotli hasharotlarning tarqalishini zamonaviy geografik axborot tizimlari (GAT) va boshqa usullar yordamida modellashtirishga bag'ishlangan. Tadqiqotda GAT texnologiyalari, masofaviy zondlash, statistik tahlil va boshqa usullardan foydalanib, iqlim oʻzgarishining hasharotlar tarqalishiga ta'siri oʻrganilgan. Global G-Locust modeli Jizzax viloyati uchun moslashtirilib, harorat, yog'ingarchilik, shamol tezligi va oʻsimlik qoplami kabi omillar hisobga olingan holda hasharotlar tarqalishining prognoz modellari yaratilgan. NDVI (Normalized Difference Vegetation Index) dan foydalangan holda o'simlik qoplamining dinamikasi baholangan. Shamol tezligi, harorat va yog'ingarchilikning hasharotlar tarqalishiga ta'siri tahlil qilingan va oʻrtasidagi bogʻliqlik aniqlangan. Tadqiqot natijalari chigirtkalarga qarshi kurashish strategiyasini ishlab chiqishda va qishloq xoʻjaligini himoya qilishda muhim ahamiyat kasb etadi.

Asosiy mavzular

Kirish: Jahonda va O'zbekistonda iqlim oʻzgarishi va hasharotlar tarqalishi muammosining dolzarbligi, ishning maqsadi, vazifalari, obyekti va predmeti, ilmiy yangiligi va amaliy ahamiyati bayon etilgan.
Tadqiqotning mavzusi va Oʻzbekistonning fan va texnologiyalar rivojlanishining ustuvor yoʻnalishlariga mosligi: Dissertatsiya mavzusi Oʻzbekiston Respublikasi Oliy ta'lim, fan va innovatsiyalar vazirligi huzuridagi Oliy attestatsiya komissiyasida tasdiqlangan va respublika fan va texnologiyalar rivojlanishining ustuvor yoʻnalishlariga muvofiq keladi.
Muammoning oʻrganilganlik darajasi: Iqlim oʻzgarishi sharoitida hasharotlarning tarqalishini oʻrganish boʻyicha jahon va mahalliy olimlarning tadqiqotlari tahlil qilingan.
Tadqiqotning maqsadi va vazifalari: Iqlim oʻzgarishi sharoitida toʻgʻriqanotli hasharotlarning GAT texnologiyalari asosida tarqalishini modellashtirish maqsad qilib qoʻyilgan va bu maqsaddan kelib chiqqan holda aniq vazifalar belgilangan.
Tadqiqotning obyekti va predmeti: Tadqiqot obyekti Jizzax viloyati hududida tarqalgan toʻgʻriqanotli hasharotlar hisoblanadi. Tadqiqot predmeti esa toʻgʻriqanotli hasharotlarning faunasi, bioekologik xususiyatlari, zoogeografiyasi va ularga qarshi kurashda foydalanish mumkin boʻlgan yangi mikrobiologik preparatlarning samaradorligi hisoblanadi.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi: Oʻzbekistonda ilk bor iqlim oʻzgarishi sharoitida Jizzax viloyatida toʻgʻriqanotli hasharotlarni atrof-muhitga ta'sirini monitoring qilishda Global P-Locust modeli yaratilgan. Modelni moslashtirish orqali harorat, yogʻingarchilik, shamol tezligi va oʻsimlik qoplami kabi omillar asosida chigritkalarning tarqalishi modellashtirilgan. NDVI (Normallashtirilgan oʻsimliklar farqi indeksi) xaritalari ishlab chiqilgan va oʻsimlik qoplamining dinamikasi baholangan.
Tadqiqotning amaliy ahamiyati: Tadqiqot natijalari Jizzax viloyatida hasharotlar tarqalishini modellashtirish ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilishda muhim rol oʻynaydi. Natijalar chigirtkalarga qarshi kurashish strategiyalarini ishlab chiqish va qishloq xoʻjaligini himoya qilishda qoʻllanilib, jamoat xavfsizligini ta'minlashga yordam beradi.
Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi: Jizzax viloyati boshqarmasi tizimida Global G-Locust modeli va NDVI xaritalari joriy etilgan. Bu natijalar chigirtkalarning tarqalishini bashoratlash va oldini olishda muhimdir.
Xulosalar: Dissertatsiya mavzusida asosiy natijalar, xulosalar va tavsiyalar berilgan. Xususan, Global P-Locust modelining yaratilishi, NDVI xaritalarining ishlab chiqilishi, harorat, shamol va yogʻingarchilikning hasharotlar tarqalishiga ta'sirining tahlili kabi muhim natijalar qayd etilgan.