Sho‘rxok tuproqlardan sun’iy o‘stirish maydonlari sifatida foydalanish usullarini ishlab chiqish (Sirdaryo viloyati misolida)

Ushbu dissertatsiya mavzusi O'zbekistonning Sirdaryo viloyatida sho'rxok tuproqlardan sun'iy o'stirish maydonlari sifatida foydalanish usullarini ishlab chiqishga bag'ishlangan. Tadqiqotda iqlim o'zgarishi sharoitida sug'oriladigan yerlarning sho'rlanishi va suv tanqisligi kabi muammolarni hal qilish bo'yicha ilmiy asoslangan yechimlar taklif etilgan. Jumladan, sho'rxok tuproqlarda qovun va tarvuz kabi poliz ekinlarini tomchilatib sug'orish texnologiyasi va moslashgan agrotexnik usullarni ishlab chiqish hamda joriy etish bo'yicha tadqiqotlar olib borilgan. Tadqiqot natijalarining amaliy ahamiyati shundaki, tuproqni tubdan meliorativ agrotexnik tadbirlarsiz sho'rlanishdan himoya qiluvchi usullar qo'llanilib, hosildorlikni oshirish va suvni tejashga erishilgan. Tadqiqotning asosiy xulosalari va tavsiyalari ham keltirilgan.

Asosiy mavzular

Kirish: Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi, zarurati, maqsad va vazifalari, obyekti va predmeti, O'zbekiston fan va texnologiyalarini rivojlantirishning ustuvor yo'nalishlariga mosligi, tadqiqot usullari, muammoning o'rganilganlik darajasi, ilmiy yangiligi, amaliy natijalari va ahamiyati hamda tadqiqot natijalarini joriy etilishi bo'yicha ma'lumotlar berilgan.
Sho'rxok tuproqlardan sun'iy o'stirish maydonlari sifatida foydalanish usullari bo'yicha olib borilgan ilmiy tadqiqot ishlari tahlili: Birinchi bobda respublikamiz va xorijiy davlatlar olimlarining sho'rlangan tuproqlarda agrotexnik tadbirlar, suv tejamkor sug'orish texnologiyalari bo'yicha olib borgan ilmiy tadqiqotlari tahlil qilingan. Sirdaryo viloyati Mirzaobod tumanidagi sho'rxok tuproqlar sharoitida tashlandiq yerlardan foydalanish, sug'orish texnikalarini ishlab chiqish bo'yicha ilmiy tadqiqotlar yetarlicha olib borilmaganligi ko'rsatib o'tilgan.
Tadqiqotlarni o'tkazish sharoiti va uslublari: Ikkinchi bobda tadqiqotlar o'tkazish obyekti, tizimi va uslublari bayon etilgan. Tajribalar Sirdaryo viloyati Mirzaobod tumanidagi tajriba maydonlarida 2021-2023 yillarda olib borilgan. Tajribalar 5 ta variantda, jumladan, tuproq tarkibi, sho'r yuvish me'yorlari va usullari, poliz ekinlarini tomchilatib sug'orish tartiblari bo'yicha o'rganilgan.
Sho'rxok tuproqlardan sun'iy o'stirish maydonlari tuprog'ining suv-fizik, agrokimyoviy xossalari: Uchinchi bobda tajriba maydoni tuprog'ining sho'rlanish darajasi, suv-fizik va agrokimyoviy xossalari, tuz tarkibi va gidrogeologik sharoitlari aniqlangan. Tuproqning chuqurlik bo'yicha tuz tarkibi, anion va kationlar taqsimlanishi jadval va grafiklar bilan ko'rsatilgan.
Tajribada ekinlarning suvga bo'lgan talabi, o'sishi, rivojlanishi va hosildorligi hamda yetishtirishning iqtisodiy samaradorligi: To'rtinchi bobda tajriba maydonida tarvuz va qovun ekinlarining suvga talabi, sug'orish muddatlari, me'yorlari va usullari o'rganilgan. Turli variantlarda ekinlarning o'sishi, rivojlanishi va hosildorligi hamda ularning iqtisodiy samaradorligi baholangan.
Xulosa: Dissertatsiya natijalari asosida asosiy xulosalar va tavsiyalar berilgan. Sho'rxok tuproqlarni tubdan meliorativ agrotexnik tadbirlarsiz sun'iy usullar bilan foydalanish, tomchilatib sug'orish usulini qo'llash orqali yuqori hosil olish va suvni tejash mumkinligi ta'kidlangan.