ЎЗБЕК ГУЛИСТОНИ ЁХУД АХЛОҚ

Ushbu kitob, Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Din ishlari boʻyicha qoʻmitaning 2018-yildagi 5219-sonli xulosasi asosida nashrga tayyorlangan boʻlib, Oʻzbekistonning kelajagi va jamiyat axloqiy tarbiyasiga oid dolzarb masalalarni oʻz ichiga oladi. Kitobda oʻzbek mumtoz adabiyotidan olingan naqllar, nasihatlar, hadislar va Qurʼon oyatlaridan olingan ibratlar orqali insonning maʼnaviy kamolotga erishish yoʻllari, xususan, halollik, vafodorlik, sabr, xaqgoʻylik, ixlos, ilm, xosiyat, birodarlik, iffat, insof, toʻgʻrilik kabi olijanob fazilatlarni targʻib qilishga qaratilgan. Kitobda, shuningdek, ғийбат, hasad, riyo, kibru havo, xurofiy ichimliklar, qimorbozlik, oʻgʻrilik kabi yomon illatlarning inson va jamiyat hayotiga salbiy taʼsiri yoritilgan.

Asosiy mavzular

Oliyjanoblik, shirinsözlik, zaharxandalik: Oliyjanoblik, shirinsözlik kabi fazilatlarning ahamiyati va zaharxandalikning (yomon so'zlash) salbiy oqibatlari tahlil qilingan. Islomda ezgulik va yaxshilikka chaqirish, insonlar oʻrtasida mehr-oqibatni mustahkamlash zarurligi taʼkidlangan.
Isyonkor qalb va musaffo qalb: Qalbning pokligi, uning inson hayotidagi oʻrni va maʼnaviy yuksalishdagi ahamiyati tushuntirilgan. Qalbga quloq solish, uning tugʻyonlarini tushunish va itoat qilish lozimligi taʼkidlangan.
Magʻrurlanish va viqor: Magʻrurlanishning salbiy oqibatlari va viqorning ijobiy jihatlari ochib berilgan. Kiyib, gʻururdan yiroq boʻlib, kamtarin va xokisor boʻlishning fazilatlari tushuntirilgan.
Ilm talab qilish va ilmiga amal qilish: Ilmning qadr-qimmati, uni oʻrganishning dunyo va oxirat uchun foydasi, shuningdek, ilmga amal qilishning ahamiyati tahlil qilingan. Ilm insonni jaholatdan qutqarib, uni kamolotga yetaklovchi kuch ekanligi taʼkidlangan.
Ixlosi va tilga ehtiyotkorlik: Ixlosning maʼnosi, uning ahamiyati va tilning gʻiybat, tuhmat va yomon soʻzlardan saqlanishi lozimligi tushuntirilgan. Ixlosi bor insonning amalining qabul boʻlishi va uning taqdiriga taʼsiri haqida soʻz yuritilgan.
Ichkilik, qimorbozlik va oʻgʻrilik: Ichilkilik, qimorbozlik va oʻgʻrilikning inson va jamiyat hayotiga salbiy taʼsiri, ularning harom ekanligi va buning oqibatlari tahlil qilingan.
Chaqimchilik va adovat: Chaqimchilik va adovatning jamiyatga zararli taʼsiri, ular oʻrtasidagi bogʻliqlik va bu illatlardan qutulish yoʻllari koʻrsatilgan.
Yolgʻonchilik va rostgoʻylik: Yolgʻonchilikning haromligi va rostgoʻylikning fazilatlari tushuntirilgan. Yolgʻonning turli koʻrinishlari va ulardan qutulish yoʻllari haqida soʻz yuritilgan.
Tilli va dil nomuvofiqiligi: Tili va dili bir boʻlmagan, yaʼni koʻrinishida bir yoqimli, ichida esa yomon niyatli boʻlishning salbiy oqibatlari tahlil qilingan. Bu illatlardan qutulish yoʻllari koʻrsatilgan.
Hayo va hayosizlik, iffat: Hayoning fazilatlari, iffat va hayosizlikning salbiy oqibatlari tushuntirilgan. Hayoli boʻlishning iymon bilan bogʻliqligi va undan kelib chiqadigan ijobiy taʼsirlar haqida soʻz yuritilgan.
Kibrlanish va xokisorlik: Kibrlanishning illatlari va xokisorlikning fazilatlari tahlil qilingan. Kibr insonni jaholatga, jaholati esa dunyo va oxiratda baloga giriftor etishi mumkinligi tushuntirilgan.
Riyokorlik va riyosizlik: Riyokorlikning turli koʻrinishlari, uning salbiy oqibatlari va riyosizlikning fazilatlari ochib berilgan. Amalni faqat Alloh uchun qilish lozimligi taʼkidlangan.
Hasad goʻylik va ichi qoralik: Hasad va ichi qoralikning illatlari, ularning inson va jamiyatga salbiy taʼsiri tahlil qilingan. Hasaddan yiroq boʻlish va boshqalarning baxt-saodatiga havas qilish lozimligi aytilgan.
Halol va harom: Halol va haromning farqlari, ularning inson hayotidagi ahamiyati va buning sharʼiy meʼyorlari tushuntirilgan. Halol luqma topish va uni haromdan saqlanish lozimligi taʼkidlangan.
Sabrli va sabrsizlik: Sabrning fazilatlari, uning iymon bilan bogʻliqligi va hayotda duch keladigan qiyinchiliklarga bardosh berish lozimligi tushuntirilgan. Sabr insonni kamolotga yetaklovchi kuch ekanligi taʼkidlangan.
Omonatga xiyonat va omonatga sadoqat: Omonatga xiyonatning turli koʻrinishlari va omonatga sadoqatning ahamiyati tahlil qilingan. Allohning omonatiga (diniy ilm) va xalqning omonatiga (vatanga) sadoqatli boʻlish lozimligi taʼkidlangan.
Rahmat va shafqat: Rahmat va shafqat kabi olijanob fazilatlarning ijtimoiy hayotdagi oʻrni va ularning inson shaxsiyatiga taʼsiri tahlil qilingan. Boshqalarga rahmdil va shafqatli boʻlish lozimligi taʼkidlangan.
Fosiqlik va baxillik: Fosiqlik (gunohga qoʻl urish) va baxillikning illatlari, ularning inson va jamiyatga salbiy taʼsiri tahlil qilingan. Bu yomon illatlardan yiroq boʻlish lozimligi taʼkidlangan.
Gʻiybatchilik va igʻvogarlik: Gʻiybatchilik va igʻvogarlikning haromligi, ularning inson hayotidagi oʻrni va salbiy oqibatlari tahlil qilingan. Bu illatlardan yiroq boʻlish lozimligi taʼkidlangan.
Oliy himmatlilik va hasislik (ziqnalik): Oliy himmatlilikning fazilatlari va hasislikning (ziqnalik) illatlari tahlil qilingan. Oliy himmatli insonning xalq va jamiyat uchun koʻrsatgan xizmati, hasisning esa buning aksincha boʻlishi haqida soʻz yuritilgan.
Tafakkur va gʻaflat: Tafakkurning ahamiyati, gʻaflatga berilmaslik va hayotning haqiqatini anglash lozimligi tushuntirilgan. Tafakkur insonni komil inson darajasiga koʻtarishi taʼkidlangan.
Iymon xalovati va tavakkul: Iymonning halovati, uning kuchi va tavakkulning (Allohga suyanish) ahamiyati tahlil qilingan. Iymon insonni baxt-saodatga eltuvchi kuch ekanligi taʼkidlangan.
Tama, haqorat, diyonat: Tamagirlik, haqorat va diyonatning inson hayotidagi oʻrni va ularning salbiy taʼsirlari tahlil qilingan. Diyonatli boʻlish lozimligi taʼkidlangan.
Shukr, gʻazab, qanoat: Shukr, gʻazab va qanoat kabi fazilatlarning ahamiyati va ularning inson maʼnaviyatiga taʼsiri tahlil qilingan. Bu fazilatlarga ega boʻlish lozimligi taʼkidlangan.
Kechirimlilik, shahvat va jaxolat: Kechirimlilikning fazilatlari, shahvatga berilish va jaholatning salbiy oqibatlari tahlil qilingan. Kechirimli boʻlish va jaholatdan yiroq turish lozimligi taʼkidlangan.
Ikkizulamachi (nifoq) va munofiq: Ikkizulamachi (nifoq) va munofiqlikning haromligi, ularning inson va jamiyatga salbiy taʼsiri tahlil qilingan. Bu illatlardan yiroq boʻlish lozimligi taʼkidlangan.
Zikr va axloq: Zikrning ahamiyati, uning axloqqa taʼsiri va zikr orqali insonning maʼnaviy kamolotga erishishi tushuntirilgan. Zikr insonni Allohga yaqinlashtiradigan kuch ekanligi taʼkidlangan.
Ilm izlash fazilati: Ilm izlashning fazilatlari, uning inson hayotidagi oʻrni va ilmga intilish lozimligi tushuntirilgan. Ilm insonni jaholatdan qutqarib, uni komil inson darajasiga koʻtaradi.
Adolatparvarlik va zolimlik: Adolatparvarlik va zolimlikning farqlari, ularning jamiyatga taʼsiri va adolatli boʻlish lozimligi tushuntirilgan. Adolat insonning komil boʻlishi uchun zarur shart ekanligi taʼkidlangan.
Xulosa: Kitobda bayon etilgan barcha axloqiy qoidalar va qadriyatlarning umumiy xulosasi berilgan. Kitobning asosiy gʻoyasi – insonni maʼnaviy kamolotga erishishga, ezgu yoʻldan yurishga daʼvat etishdir.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati: Kitobni tayyorlashda foydalanilgan manbalarning roʻyxati keltirilgan.