Buxoro viloyatida etnobotanik izlanishlar

Ushbu dissertatsiya Buxoro viloyatidagi yovvoyi holda oʻsuvchi dorivor oʻsimliklar va ularning xalq tabobatida qoʻllanilishi boʻyicha keng koʻlamli etnobotanik tadqiqotlarni oʻz ichiga oladi. Tadqiqotda dorivor oʻsimliklarning geografik tarqalishi, biologik xususiyatlari, ekologik holati, hayotiy shakllari va turli kasalliklarni davolashda foydalanish usullari oʻrganilgan. Tadqiqot natijasida 261 tur dorivor oʻsimlik aniqlanib, ularning etnobotanik maʼlumotlari toʻplangan va GIS xaritalari yaratilgan. Shuningdek, Oʻzbekistonning “Qizil kitobi”ga kiritilgan 2 tur va Oʻrta Osiyo endemiklari hisoblangan 20 tur dorivor oʻsimliklarning muhofazasi boʻyicha tavsiyalar berilgan.

Asosiy mavzular

Tadqiqotning dolzarbligi va zarurati: Aholi sonining o'sib borishi va kasalliklarning ko'payishi natijasida dorivor o'simliklarga bo'lgan talab ortib bormoqda. Etnobotanik tadqiqotlar olib borish, dorivor o'simliklarni aniqlash va ularning xilma-xilligini saqlash hamda yo'qolib ketish xavfi ostida bo'lgan bilimlarni rasmiylashtirish muhim ahamiyat kasb etadi.
Tadqiqotning respublika fan va texnologiyalari rivojlanishining ustuvor yo'nalishlariga mosligi: Tadqiqot Qishloq xoʻjaligi, biotexnologiya, ekologiya va atrof-muhit muhofazasi ustuvor yoʻnalishiga muvofiq bajarilgan.
Muammoning o'rganilganlik darajasi: Hududiy dorivor oʻsimliklar va ularni xalq tabobatida qoʻllanilishi boʻyicha etnobotanik ma'lumotlar xorijlik va MDH mamlakatlari olimlari tomonidan oʻrganilgan. Biroq, Buxoro viloyatining dorivor oʻsimliklari va ularning etnobotanik ma'lumotlari ilmiy jihatdan yetarli yoritilmagan.
Tadqiqotning maqsadi: Buxoro viloyatidagi yovvoyi holda oʻsuvchi dorivor oʻsimlik turlarini aniqlash va ushbu turlar toʻgʻrisidagi yo'qolib ketish xavfi ostida boʻlgan etnobotanik bilimlarni rasmiylashtirish.
Tadqiqotning vazifalari: Dorivor oʻsimlik turlarini aniqlash, GAT xaritalarini tuzish, etnobotanik ma'lumotlarni toʻplash, ularning qoʻllanilishini tahlil qilish, kamyob turlarni aniqlash.
Tadqiqotning obyekti va predmeti: Obyekti: Buxoro viloyatidagi dorivor o'simlik turlari va ularning etnobotanik ma'lumotlari. Predmeti: Xalq tabobatida foydalanilayotgan dorivor oʻsimlik turlarining dorivorlik, oziqaboplik va boshqa sohalarda qoʻllanilishi boʻyicha etnobotanik ma'lumotlari.
Tadqiqot usullari: Etnobotanik ma'lumotlarni yig'ishda "Xalqaro etnobiologiya jamiyati" qoidalari, marshrutli, areologik, biomorfologik, ekologik va GAT xaritalash kabi zamonaviy usullardan foydalanilgan.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi: Buxoro viloyatida yovvoyi dorivor oʻsimliklarning 58 oila, 176 turkumga mansub 261 turi aniqlangan; etnobotanik ahamiyatga ega dorivor oʻsimliklarning geografik, biomorfologik, ekologik xususiyatlari aniqlangan va GAT xaritalari yaratilgan; 249 ta etnobotanik ma'lumotlar to'plangan, ularning xalq tabobatida eng ko'p foydalaniladigan 84 turi aniqlangan; turli kasalliklarni davolashda foydalanish holatlari aniqlangan.
Tadqiqotning amaliy natijasi: Dorivor turlarning gerbariy namunalari yaratilgan; "Qizil kitob
Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi: Dorivor oʻsimliklarning tarqalish GAT xaritalari va roʻyxati Respublika "Xalq tabobati assotsiyasiyasi”ga joriy etilgan; hududda tarqalgan 261 tur dorivor o'simliklarning xalq tabobatida foydalanish imkoniyatlari kengaygan; Buxoro viloyati Oʻrmon xoʻjaligi boshqarmasiga oʻsimliklar monitoringida foydalanish uchun ma'lumotlar joriy etilgan.
Tadqiqot natijalarining aprobatsiyasi va e'lon qilinganligi: Tadqiqot natijalari 2 ta xalqaro va 3 ta respublika ilmiy-amaliy anjumanlarida muhokama qilingan. Jami 17 ta ilmiy ish chop etilgan, jumladan, 4 ta maqola O'zbekiston Respublikasi Oliy attestasiya komissiyasining tavsiya etilgan ilmiy nashrlarida chop etilgan.
Dissertatsiyaning tuzilishi va hajmi: Dissertatsiya kirish, 4 bob, xulosalar, foydalangan adabiyotlar roʻyxati, ilovalar va tavsiyalardan iborat. Hajmi 109 bet.
Asosiy mazmun: Birinchi bob Buxoroning tabiiy geografik tavsifiga, ikkinchi bob tadqiqotning obyekti va metodlariga, uchinchi bob Buxoro viloyatida etnobotanik izlanishlarga, to'rtinchi bob dorivor o'simliklarning tahliliga bag'ishlangan.
Savdo-iqtisodiy jihatlar: Dorivor oʻsimliklarning xalq tabobatida qoʻllanilishi, ularning foydali xususiyatlari, tibbiyotda va boshqa sohalarda qoʻllanilishi, shuningdek, xorijiy mamlakatlarning xalq tabobatida oʻxshash dorivor oʻsimliklardan foydalanish usullari va ularning yaqinligi haqida ma'lumotlar berilgan.
Muhofazaga oid ma'lumotlar: Buxoro viloyatida "Qizil kitob"ga kiritilgan 2 tur (Tulipa lehmanniana va Lagochilus inebrians) hamda Oʻrta Osiyo endemiklaridan 20 tur dorivor oʻsimliklarning muhofazasi boʻyicha tadqiqotlar olib borilgan va GIS xaritalari yaratilgan.