Энергетика тизимлари энергия самарадорлигини қувватни ростловчи қурилмалар асосида ошириш
Ushbu dissertatsiya mavzusi zamonaviy energetika tizimlarida energiyaning samaradorligini oshirishga qaratilgan bo'lib, bunda quvvatni rostlovchi qurilmalar (FACTS) texnologiyasidan foydalanish va elektr tarmoqlaridagi yo'qotishlarni kamaytirish asosiy o'rin tutadi. Tadqiqotda elektr tarmoqlarini boshqarish jarayonlarini yaxshilash, energiya yo'qotishlarini kamaytirish, kuchlanishni optimallashtirish va energiya samaradorligini oshirish bo'yicha yangi usullar va uslubiyatlar ishlab chiqilgan. Jumladan, STATCOM va SVC qurilmalarining elektr tarmoqlariga ta'sirini baholash uchun matematik modellar yaratilgan va MATLAB/Simulink dasturida ularning ishlashini modellashtirish asosida amaliy natijalar olingan. Tadqiqot natijalari O'zbekiston energetika tizimida qo'llanilgan va iqtisodiy samaradorlikni ko'rsatgan.
Asosiy mavzular
- Tadqiqot mavzusining dolzarbligi va zarurati: Jahon tajribasiga ko'ra, elektr energiyasini noto'g'ri taqsimlanishi natijasida 10-15% energiya yo'qotilishi qayd etilgan. Shuni hisobga olib, zamonaviy elektr tarmoqlarida energiya samaradorligini oshirish uchun quvvatni rostlovchi qurilmalardan (FACTS) foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi. Tadqiqotda bu yo'nalishda yangi usullar va algoritmlar ishlab chiqish dolzarb vazifa sifatida belgilangan.
- FACTS texnologiyasining qo'llanilishi: Tadqiqotda FACTS texnologiyasining energetika tizimlarining barqarorligini va ishlash samaradorligini oshirishdagi roli, jumladan, reaktiv quvvatni boshqarish, kuchlanishni optimallashtirish va energiya yo'qotishlarini kamaytirish bo'yicha ilmiy tadqiqotlar tahlil qilingan. Ushbu texnologiyaning funksional imkoniyatlari va afzalliklari ko'rsatilgan.
- STATCOM va SVC qurilmalarining matematik modellarini ishlab chiqish: Tadqiqotda STATCOM va SVC kabi quvvatni rostlovchi qurilmalarning elektr tarmoqlaridagi ta'sirini baholash uchun Nyuton-Raphson usuli asosida matematik modellar yaratilgan. Shuningdek, MATLAB/Simulink dasturida ushbu qurilmalarning simulyatsion modellari ishlab chiqilgan va ularning ishlash prinsipi, funksional imkoniyatlari o'rganilgan.
- Amaliy natijalar va iqtisodiy samaradorlik: Tadqiqot natijasida O'zbekistonning Shimoli-G'arbiy hududidagi elektr tarmoqlariga STATCOM va SVC qurilmalarini joriy etish orqali energiya yo'qotishlari kamaytirilgan va kuchlanish barqarorlashtirilgan. Bu esa iqtisodiy jihatdan sezilarli samara berib, oyiga 93,6 million so'm iqtisodiy samaradorlikka erishilgan.