Turli simmetriyali kristall ichida joylashgan nodir yer ionlarining o‗ziga xos magnitooptik xususiyatlari
Ushbu dissertatsiya Oʻzbekiston Respublikasi Oliy ta'lim, fan va innovatsiyalar vazirligi huzuridagi Oliy attestatsiya komissiyasi tomonidan tasdiqlangan va Sharof Rashidov nomidagi Samarqand davlat universiteti hamda Mirzo Ulug'bek nomidagi O'zbekiston Milliy universiteti hamkorligida bajarilgan. Tadqiqot ishi DyAlO3 va TbAlO3 kabi ortoalyuminatlar hamda KTb3F10 kabi qoʻshaloq kaliy-terbiy ftoridi kristallari tuzilmalaridagi nodir yer ionlarining (Tb³⁺ va Dy³⁺) optik, magnit va magnitooptik xususiyatlarini, shuningdek, kristal maydonining (Cs va C₄v simmetriyali) ular energiyalarining spektriga va magnitooptik faollik mexanizmlariga ta'sirini oʻrganishga bag'ishlangan. Tadqiqot natijalari jahon ilm-fanida nodir yer birikmalarining magnitooptikasi va optikasi bo'yicha olib borilayotgan tadqiqotlarning muhimligini koʻrsatadi va Oʻzbekiston Respublikasida olib borilayotgan ilmiy tadqiqot ishlarining nufuzini oshirishga xizmat qiladi.
Asosiy mavzular
- Kirish: Mavzuning dolzarbligi, maqsad va vazifalari, obyekt va predmeti, respublika fan va texnologiyalar rivojlanishining ustuvor yoʻnalishlariga mosligi, ilmiy yangiligi va amaliy ahamiyati bayon etilgan. Dissertatsiya strukturasi va chop etilgan ishlar haqida ma'lumotlar keltirilgan.
- Nodir yer elementlarining kristall strukturalari va magnitooptik xususiyatlari: Birinchi bobda magnit, optik va magnitooptik xususiyatlar, ortoalyuminatlar va ftoridlarlarning kristallografik strukturalari koʻrib chiqilgan. NY ionlari energetik spektrlaridagi intraduktsiyalar Jad-Ofelt nazariyasi asosida tahlil qilingan. Adabiyotlar tahlili asosida magnitooptik faollik mexanizmlari batafsil bayon etilgan.
- Eksperimental tadqiqotlar metodikasi va namunalar: Ikkinchi bobda optik, magnit va magnitooptik tadqiqotlarni oʻtkazishda foydalanilgan eksperimental qurilmalar va oʻlchash metodikalari, namunalarning xarakteristikalari va oʻlchash xatoliklari tahlili keltirilgan.
- DyAlO₃ nodir yer ortoalyuminatida Faradey effektining oʻziga xos xususiyatlari: Uchinchi bobda DyAlO₃ ortoalyuminatida Faradey effekti va magnit qabul qiluvchanlikni tadqiq qilish natijalari keltirilgan. Romib kristallning b oʻqi boʻylab oʻlchangan spektral va temperaturaviy bogʻlanishlar tahlil qilingan.
- Optik va magnitooptik xususiyatlari: Toʻrtinchi bobda TbAlO₃ va KTb3F10 kristallarining optik va magnitooptik spektrlari, jumladan, lyuminessensiya va yutilish spektrlari, Faradey effekti va magnit doiraviy dixroizmi tadqiq qilingan.
- Xulosa: Tadqiqot natijalari umumlashtirilgan va kelgusi tadqiqotlar uchun tavsiyalar berilgan. Nodir yer ionlarining magnitooptik xususiyatlariga kristall maydonning ta'siri aniqlangan va yangi magnitooptik qurilmalar yaratish imkoniyatlari koʻrsatilgan.