Shahar landshaftlari relyef transformatsiyasining geoekologik muammolarini baholash

Ushbu dissertatsiya Omsk shahri va uning atrof-muhitidagi noqulay geomorfologik jarayonlarning antropogen transformatsiyasini va bu holatning geoekologik muammolarini baholashga bag'ishlangan. Tadqiqotda Omsk shahri landshaftlarining geoekologik holati, relyef o'zgarishlari, bu jarayonlarga ta'sir etuvchi tabiiy va antropogen omillar tahlil qilinadi. Tadqiqotda shahar hududining geomorfologik xususiyatlari, suv bosish va erozion jarayonlar, ko'chki xavfi kabi muammolar o'rganilgan. Zamonaviy shaharsozlik va hududiy rejalashtirishda geoekologik muammolarni hisobga olishning ahamiyati ta'kidlanib, ularni bartaraf etish bo'yicha tavsiyalar berilgan. Tadqiqot natijalari asosida Omsk shahri hududining noqulay geomorfologik jarayonlar bo'yicha rayonlashtirilgan xaritasi tuzilgan.

Asosiy mavzular

Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati: Hozirgi kunda dunyo shaharlarida ekologik muammolar tobora avj olmoqda. Muhandislik prognozlaridan farqli o'laroq, ular tabiatga ta'sirni baholaydi va ushbu ta'sirlarni tartiblashga yordam beradi. BMTning 2030-yilgacha barqaror rivojlanish dasturida belgilangan vazifalar, jumladan, yerlar tanazzuliga chek qo'yish va yer unumdorligini tiklash kabi maqsadlar ushbu tadqiqotning dolzarbligini ko'rsatadi. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-2026 yillarga mo'ljallangan taraqqiyot strategiyasi va 'Atrof-muhitni muhofaza qilish konsepsiyasi' kabi hujjatlarda belgilangan vazifalarni amalga oshirishda ushbu tadqiqot muhim ahamiyat kasb etadi.
Tadqiqotning respublika fan va texnologiyalarni rivojlantirishning ustuvor yo'nalishlariga mosligi: Mazkur tadqiqot respublika fan va texnologiyalarining VIII. 'Yer haqidagi fanlar' va V. 'Qishloq xo'jaligi, biotexnologiya, yekologiya va atrof-muhit muhofazasi' ustuvor yo'nalishlariga muvofiq bajarilgan.
Dissertatsiya mavzusining maqsadi va vazifalari: Tadqiqotning maqsadi shahar landshaftlari relyefining antropogen o'zgarishini va u keltirib chiqaradigan geoekologik muammolarni baholash va barqarorlashtirish bo'yicha taklif va tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat. Vazifalari: relyefning antropogen o'zgarishini tadqiq qilish, Omsk va Xanti-Mansiysk shaharlari landshaftlarining ekologik-geomorfologik va iqlim-gidrologik tarkibini aniqlash, tabiiy va antropogen o'zgarishlarni aniqlash, geomorfologik jarayonlarning xavflilik darajasini baholash va rayonlashtirishdan iborat.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi: Tadqiqotning ilmiy yangiligi quyidagilardan iborat: birinchi marta shahar landshaftlari relyefining antropogen o'zgarishiga baho berilgan; Omsk hududida noqulay geomorfologik jarayonlarni rayonlashtirish amalga oshirilgan; Irtish mintaqasining shahar landshaftlari uchun geoekologik muammolar rivojlanishining tabiiy va antropogen omillari aniqlangan; xavfli geomorfologik jarayonlardan himoya qilish bo'yicha kompleks chora-tadbirlarni optimallashtirish va rivojlantirish uchun geoekologik hududlarni aniqlash metodologiyasi ishlab chiqilgan.
Tadqiqotning amaliy ahamiyati: Tadqiqot natijalarida olingan xulosalar asosida shahar hududlarini boshqarish, muammolarni yechish, tabiatdan oqilona foydalanish bo'yicha takliflar ishlab chiqilgan. Iqtisodiy faoliyatni rejalashtirish, shahar landshaftlaridan xoʻjalik foydalanishni rejalashtirish, qurilish me'yorlari va parametrlarini hisoblash, geoekologiya va atrof-muhitni boshqarish kabi amaliy masalalarni hal qilishda foydalanish mumkin.
Xulosa: Tadqiqot natijalariga ko'ra, Omsk shahri hududida tabiiy va antropogen omillarning birgalikda ta'siri natijasida ekzogen geomorfologik jarayonlar rivojlanmoqda. Yer osti suvlari sathining ko'tarilishi ko'pchilik geoekologik muammolarning asosiy sabablaridan biridir. Shahar hududida yo'l qo'yilgan noqulay geomorfologik jarayonlardan himoya qilish bo'yicha ishlab chiqilgan tavsiyalar shahar landshaftlaridan xoʻjaliklarda foydalanish va yanada rivojlantirishni rejalashtirish imkonini beradi.